Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Síða 24

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
lýðveldisstoínunina, og foringjar hennar hafa síðan hrakizt æ lengra út í
ófærur og vita ekki lengur sitt rjúkandi ráð, sjá engar leiSir innanlands, held-
ur blindast æ meir ofstæki og hatri og finnst sjálfum aS þeir eigi hvergi húsa-
skjól nema í Atlantshafsbandalaginu, arftaka fasismans. Þeirra leiS getur
aldrei orSiS leiS íslenzku þjóSarinnar. HvaSa grundvöll höfum vér til aS
standa á annan en þann sem lagSur var meS lýSveldisstofnuninni? SjálfstæSiS
var draumur íslenzku þjóSarinnar í sjö aldir. MeS lýSveldisstofnuninni varS
sá draumur aS veruleika, vér vorum aftur orSin sjálfstæS þjóS eins og til
forna þegar íslenzkt þjóSlíf blómgaSist og átti gullöld sína. Eftir því sem vér
fengum meira sjálfstæSi hefur allt þjóSlíf vort blómgazt aS nýju. Hví skyldum
vér þá ekki varSveita lýSveldiS, varSveita f j árhagslegt, pólitískt og menningar-
legt sjálfstæSi eins og sjáaldur augans? Hvenær halda stjórnmálaforingjar
borgarastéttarinnar aS almenningur í þessu landi, bændur, verkamenn,
menntamenn, starfsmenn hugar og handa, geti sætt sig viS nokkuS annaS?
Vér hljótum aS vilja standa á grundvelli lýSveldisins, á grundvelli íslenzks
sjálfstæSis. Annar grundvöllur er ekki til. ÞaS er ekki hægt aS eiga orSastaS
á íslenzkri tungu viS þá sem vilja afsala oss þessum réttindum og flytja yfir-
stjórn íslenzkra mála til útlanda. íslandssagan liggur opin fyrir augum vorum:
sjálfstæSisdraumurinn er sól hennar alla tíS. Og nú eftir aS lýSveldiS og
Alþingi var endurreist, stjóm allra mála vorra komin heim og þegar vér nú
kórónum frelsi vort meS heimkomu handritanna, getum vér veriS eins og í
árdaga er vér bjuggum frjáls í landinu. Og nú erum vér margfalt auSugri,
eigum ekki aSeins eigin skip eins og þá, heldur einnig flugvélar, getum haft
frjálst samband viS allan heiminn; vér eigum fullkomna tækni á okkar valdi,
landiS er stórt og rikt, hafiS frjótt og vítt. Einir í landi okkar, meS stjóm
einir á öllum vorum málum, eru okkur allir vegir færir, vér eigum aSgang aS
öllu andlegu ríkidæmi þjóSanna, öllum vöruauSi heimsins. Hví í ósköpunum
viljum vér þá ekki vera einir og sjálfstæSir í landinu, eiga þetta stórbrotna
land fyrir oss sjálfa, stjórna oss sjálfir? Vér eigum mestu friSsæld í skjóli
fjalla, eyja, öræfa, út viS víSar sjávarstrendur. Hví kjósum vér oss ekki heldur
þennan friS en skrölt hernaSarvéla ? Hví viljum vér ekki heldur búa aS auSi
íslands en fleygja honum í gin erlendra stórauShringa?
Þegar Keflavíkursamningurinn var í undirbúningi vöruSu skáld og mennta-
menn viS hættunni og fólk í Reykjavík skipaSi sér framan viS alþingishúsiS
og baS aS hann yrSi ekki gerSur. Halldór Laxness lýsir þessu svo í AtómstöS-
inni: „... ÞiS megiS stýfa krónuna eftir vild þegar ykkur hefur tekist aS gera
hana einskisvirSi; þiS megiS láta okkur svelta; þiS megiS láta okkur hætta aS
358