Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Blaðsíða 18

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
íyrsta sinni að bókarhöfundur kynnir sig fyrir heiminum sem Islandus, sem
íslending. Og sjálf bókin hljóðaði líka um íslenzkt efni. Með henni, svo smá-
vaxin sem hún var, er hafinn ritmennskuferill sem hefur orðið afdrifaríkari,
dregið meiri slóða en flest annað sem Islendingar hafa gert á síðari öldum ...“
Hin íslenzka þjóð sem fáir vissu um að væri til, og allir forsmáðu, hafði
þannig í einangrun sinni, með því að geta staðizt ein, lyft grettistaki í and-
legum efnum, hafði meðan hún var frjáls unnið afrek sem gerði heiminn for-
viða. Og eftir að hún glataði sjálfstæði sínu, hafði hún í örbirgð sinni, í ein-
angruðum torfhrófum, haldið lífi bókmenntanna vakandi og átt þá „fýsn til
fróðleiks og skrifta“ sem er einstök, og borið þannig fram til síðari tíma
faldan í brjósti sér þann neista sem varð að heitum eldi í sjálfstæðisbarátt-
unni. Og af skyndingu urðu íslenzkar fornbókmenntir, íslendingasögur,
Heimskringla, Eddukvæði, uppgötvun þjóðfræðinga, og íslendingar lyftust úr
niðurlægingu til frægðar og höfðu þá ekki til einskis gert orðstírinn að kjarna
átrúnaðar síns til forna. Og þeir lyftu um leið þjóðum Norðurlanda með sér,
og hefndu þannig fyrir árásir á frelsi sitt með einstæðum hætti. Aldrei gleymi
ég orðum Sigurðar Nordals undir lok bókar hans um Snorra Sturluson þar
sem hann lýsir þess konar hefnd íslendinga: Hákon Noregskonungur gamli
var sá er harðast ásældist ísland og þyngsta sök ber á því að ísland glataði
sjálfstæði sínu og hann átti að auki hlutdeild í vígi Snorra Sturlusonar, höf-
undar Heimskringlu sem öldum síðar reisti við Noreg, og verða nú tekin
upp orð Sigurðar: „Hákon konungur liggur sjúkur í Kirkjuvogi í Hrossey.
Hann er á leið heim úr herferð sinni um Vesturlönd, en banasótt hans tekur
hann í Orkneyjum. „í sóttinni lét hann fyrst lesa sér latínubækur, en þá þótti
honum sér mikil mæða í að hugsa þar eftir, hversu það þýddi. Lét hann þá
lesa fyrir sér norrænubækur nætur og daga, fyrst heilagra manna sögur, og
er þær þraut, lét hann lesa sér konungatal frá Hálfdani svarta og síðan frá
öllum Noregskonungum, hverjum eftir annan,--------Þá er lesið konungatal
framan til Sverris, þá lét hann taka til og lesa Sverris sögu. Var hún þá lesin
bæði nætur og daga, jafnan er hann vakti.------Nær miðri nótt (laugardag
eftir Lúcíumessu) var úti að lesa Sverris sögu. En heldur að miðri nótt lið-
inni kallaði almáttugur guð Hákon konung af þessa heims lífi“ (Hákonar
saga). Það er að nokkuru leyti tilviljun, að nokkuru leyti smekkur konungs,
sem veldur því, að það skuli vera Fagurskinna og Sverris saga, sem hann lætur
lesa. Heimskringla og ýmis önnur rit hefðu verið eins vel eða betur til þess
fallin. En hitt er engin tilviljun, að Hákon kýs sér íslenzk sagnarit og ekki
þýðingar þær, sem hann sjálfur hafði látið gera, til þess að gera sér dauða-
352