Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Page 28

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
þar undir merki. FullveldisviSurkenn-
ingin 1918 kemur eins og af sjálfu sér
að lokum heimsstyrjaldarinnar fyrri,
hvergi kemur síSan til verulegs á-
greinings um þaS, aS nota beri upp-
sagnarákvæSi fullveldissamningsins í
fyllingu tímans til aS losa sig úr kon-
ungssambandinu viS Danmörku og
stofna lýSveldi. Fylling þess tínia
varS áriS 1943, og varS skrefiS til
lýSveldisstofnunarinnar enn auSveld-
ara og sjálfsagSara fyrir þaS, aS þrem
árum áSur vorum viS raunverulega
komin úr konungssambandi viS Dani
vegna hernáms Danmerkur og í staS
dansks konungs var kominn íslenzkur
ríkisstjóri. í þróun mála til lýSveldis
á íslandi koma hvergi í ljós sérstök
viShorf íslenzku auSstéttarinnar.
III.
En áSur en til lýSveldisstofnunar-
innar kemur, koma í ljós alvarlegar
veilur í þjóSerniskennd vissra hópa
yfirstéttarinnar og áhangenda henn-
ar. Bretar hernema ísland 1940. Af-
staSa stjórnarvaldanna er hrein í öll-
um formsatriSum. Hernáminu er ein-
róma mótmælt og ákvæSiS um ævar-
andi hlutleysi íslands fastlega undir-
strikaS. En frá fyrsta degi var afstaSa
stjórnarvaldanna mótuS af auSmýkt
og undirgefni, eins og markvisst væri
stefnt aS andlegu hernámi. Forsætis-
ráSherrann baS þjóSina aS líta á her-
mennina sem gesti, og þaS kom varla
fyrir, aS yfirvöldin mótmæltu, hvern-
ig sem herinn gekk á réttindi þjóSar-
innar og stofnaSi lífsöryggi hennar í
beinan háska.
ASgerSaleysi má tíSum afsaka meS
skorti á hugrekki og manndómi og
heimfæra undir þá flokka synda, sem
heita breyskleikasyndir. Ef til vill
hafa einhverjir valdamenn þjóSarinn-
ar litiS öfundaraugum til yfirvaldsins
á Akureyri, sem sýndi þann manndóm
aS hindra herbúSabyggingar innan
bæjarins meS skeleggum mótmælaaS-
gerSum. En þá var komiS inn á vett-
vang svartari synda, þegar ríkisstjórn-
in í umboSi auSstéttarinnar gerSi
herliSiS aS bandamanni sínum í bar-
áttu gegn verkalýSsstétt landsins. En
þaS gerSist um fyrstu áramótin, sem
herinn sat hér. í janúarátökunum
1941, þegar dreifibréfsmáliS var not-
aS sem vopn til aS lama verkalýSs-
hreyfinguna í Reykjavík og meintur
fjandskapur gegn hernámsliSinu var
stimplaSur sem landráS, þá komu
hvergi í ljós nein straumaskil innan
borgarastéttarinnar, þ j óSstj órnar-
flokkarnir stóSu allir sem einn maSur
aS þeim aSgerSum, sem voru beinlín-
is viS þaS miSaSar aS fá aSstoS her-
námsliSsins til aS hafa áhrif á gang
innanlandsmála á vettvangi hreinna
stéttaátaka.
En meS vordögum 1941 fara
straumar aS kvíslast. AlþýSuflokkur-
inn vill færa sig upp á skaftiS meS aS
hagnýta hersetuna sér til framdráttar.
AlþýSuflokkurinn hafSi gerzt banda-
362