Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Blaðsíða 43

KAFFIHÚSIÐ ROTONDE
Ég segi frá Rotondu og minnist ósjálfrátt skringilegra atvika; en í reynd
var allt miklu alvarlegra, dapurlegra. Á kvöldin teiknaði Modigliani andlits-
myndir í kaffihúsinu, stundum tuttugu myndir í lotu. En það var ekki þess-
vegna að hann varð Modigliani. Við unnum ekki í Rotondu, heldur í óupp-
hituðum vinnustofum, skítugum herbergjum, sem kölluð voru gistihús. Við
komum í Rotondu, af því að við hneigðumst hver að öðrum. Hneyksli freist-
uðu okkar ekki, og jafnvel djarfar fagurfræðilegar kenningar heilluðu okkur
ekki; við vildum vera saman vegna þess, að við fundum við vorum öll í sam-
eiginlegum vanda.
Ég mun skrifa um Picasso, Modigliani, Léger, Rivera. Nú vildi ég hlaupa
fljótt yfir sögu, reyna að gera grein fyrir því, hvað þá kom fyrir okkur og þá
list, sem við lifðum og hrærðumst í.
ítölsku fútúristarnir lögðu til að listasöfn yrðu brennd. Modigliani neitaði
að skrifa undir ávarp þeirra, hann dró enga dul á ást sína til hinna gömlu
meistara Toscana. Picasso talaði með aðdáun ýmist um Greco eða Goya eða
Velazquez. Max Jacob las mér kvæði Rutebeufs. Enginn okkar afneitaði hinni
gömlu list; en oft hugsuðum við með sársauka um það, hvort list væri yfir-
leitt nauðsynleg á okkar tímum, þótt sjálfir gætum við ekki lifað daglangt án
hennar.
í Rotondu söfnuðust ekki saman fylgjendur ákveðinnar stefnu, ekki boð-
berar nýjasta „ismans“. Það er ekkert sameiginlegt með hinum þurra, litfáa
kúbisma, sem Rivera fékkst þá við, og ljóðrænum myndum Modiglianis, það
er ekkert sameiginlegt með Léger og Soutine. Síðan fundu listfræðingar upp
vörumerkið „Parísarskólinn“, réttara væri að vísu að segja hinn hræðilegi
skóli lífsins, en á hann gengum við í París.
Sú bylting, sem impressjónistarnir og Cézanne gerðu, takmarkaðist við
myndlist. Manet var í lífi sínu ekki uppreisnarmaður heldur samkvæmismað-
ur. Cézanne sá aðeins náttúruna, léreftið, litina. Þegar Frakkland sauð og vall
á dögum Dreyfusmálsins, gat hann ekki skilið, hvernig gamall félagi hans
Zola gat fengizt við aðra eins smámuni. Uppreisn málara og skálda, sem þeim
voru skyldir, á árunum fyrir fyrri heimsstyrjöld var annars eðlis, hún beind-
ist ekki aðeins gegn fagurfræðilegum frumreglum heldur og gegn þjóðfélag-
inu, sem við lifðum í. Rotonda minnti ekki á lastabæli heldur á j arðskj álfta-
athugunarstöð, þar sem menn mæla sveiflur, sem aðrir finna ekki fyrir. Lík-
lega hefur frönsku lögreglunni ekki skjátlazt með öllu, þegar hún áleit Rot-
ondu hættulega þjóðfélagslegri friðsælu.
Eins og alltaf vill verða skárust margir þátttakendur uppreisnarinnar síðar
377