Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Side 52

TÍMARIT MÁLS OG MliNNINGAR
hjálpað honum til að finna sjálfan sig. Hann sagði jafnvel, að hann hefði ekki
byrjað að vinna sjálfstætt fyrr en eftir stríð.
Ég kynntist Léger löngu fyrir stríð, þá bjó hann enn í La Ruche við hliðina
á Chagall og Archipenko. Þetta var á blómaskeiði kúbismans, sem hafði svo
mikil áhrif, að jafnvel Chagall, þetta skáld smáþorpa Hvitarússlands, sem tók
margt frá málurum sem skreyttu skilti á rakarastofum eða ávaxtabúðir, —
jafnvel hann gerðist um stund reikull í ráði.
Léger hélt þá vinskap við myndhöggvarann Archipenko, sem einnig varð
kúbisti. Gleizes, Metzinger útlistuðu heimspekilega og fagurfræðilega þýð-
ingu kúbismans, töluðu um að dýpka Cézanne, um nauðsyn þess að brjóta
upp formin. Þegar ég spurði Archipenko, hversvegna konur hefðu ferköntuð
andlit í verkum hans, brosti hann og sagði: „Einmitt þess vegna ...“ Ein-
hverju sinni sofnaði ég í vinnustofu hans, — við höfðum drukkið of mikið af
eplabrennivíni. Ég vaknaði við sólargeislana, Archipenko svaf fast. Ég vildi
ekki vekja hann, lá kyrr á gólfinu og virti höggmyndirnar fyrir mér. Mér
fundust þær vera kynblendingar: andskotinn hafði gifzt saumamaskínu. Ég
skauzt hávaðalaust út á götu og stórgladdist þegar ég sá tuskusala, sem var að
róta í rusltunnu. Kúbisminn heillaði mig og skelfdi í senn.
Léger var þegar á þessuin árum sannfærður kúbisti. Ég hef séð myndir hans
frá 1913 og frá 1918, að mínum dómi er lítill munur á þeim. Hann var mjög
trygglyndur maður, aldrei afneitaði hann fortíð sinni og hann mat mikils
gamla vini. Arið 1913 leigði hann vinnustofu á Notre-Dame-des-Champs og
vann þar um það bil fjörutíu ár.
Hann sagðist í stríðinu hafa kynnzt sönnum mönnum og vingazt við þá, en
þessir menn minna í teikningum hans á hluti í einhverri hræðilegri vél.
Léger h'kist ekki myndum sínum; hann líktist heldur ekki fastagestum
Rotondu. Það var eitthvað í honum náskylt náttúrunni, líklega sagði upprun-
inn lil sín — hin græna Normandie, eplatrén, kýrnar, bændafjölskyldan.
Léger hafði stórar hendur, hann var hávaxinn, stórheinóttur, hægur í hreyf-
ingum. Mér fannst hann líkur höggmynd, ekki úr steini, heldur úr hlýju, lif-
andi tré.
Með öðrum listamönnum, sem í Rotondu komu, átti hann sameiginlegt
hatur á hræsni, á skrauti, á veggtjöldum gamalla, loftillra herbergja. En hann
bar ekki í sér þann grinnna, tortímandi eld, sem brann í augum hins unga
Picassos. Þegar í æsku vildi Léger byggja upp en ekki rífa niður. Hann lifði
til 75 ára aldurs og í ævisögu hans eru engar stórkostlegar umbyltingar, að-
eins árstíðaskipti og vinna, látlaust, innblásið starf.
386