Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Síða 53

KAFFIHÚSIÐ ROTONDE
Suinir gestir Rotondu hylltu Októberbyltinguna sem höfuðskepnu eyði-
leggingarinnar. En síðar, þegar þeir fréttu að í Rússlandi var ekki aðeins
haldið áfram að kenna börnum margföldunartöfluna, heldur og hlaðið undir
akademíska list, breyttust bolsévísanar þessir (svo kölluðu blöðin þá sam-
úðarfullu) í fjandmenn kommúnismans. Léger var önnur manngerð, já og
önnur stærð. Hann heilsaði Októberbyltingunni sem byrjun á uppbyggingu
nýs þjóðfélags, afneitaði aldrei skoðunum sínum og dó kommúnisti.
Hann dó snögglega. Ég kom í vinnustofu hans ári áður en hann dó, hann
sýndi mér ný verk, virtist hraustur og hress. Hann vann fram á síðasta dag
og valt eins og stórt, ennþá grænt tré.
Majakovskí, sem heimsótti hann árið 1922, hefur skrifað: „Léger, — lista-
maður, sem frægir kunnáttumenn um franska list tala um með nokkrum hroka,
— Léger hafði hin beztu og ánægjulegustu áhrif á mig. Þéttur á velli, útlit
sanns verkamannalistamanns, sem ekki lítur á starf sitt sem guðlega forsjón,
heldur sem skemmtilega, nauðsynlega iðn, jafnréttháa annarri iðn lífsins.“
Þá var tímabil „Lef",1 konstrúktífismans, þá vildu menn binda enda á
skáldskapinn með kvæðum. I næsta hluta bókar minnar mun ég segja frá sorg-
legu einvígi Majakovskís við listina. En Léger stóðst allar raunir, hann hafði
furðulega trausta fætur, og góða, heilbrigða skynsemi. Þegar ég stóð í stríðu,
fór ég til Légers, en ef hann var ekki í París hugsaði ég um hann: lífsþróttur
hans hjálpaði öðrum að lifa.
Ekki veit ég hvaða „frægir kunnáttumenn“ hafa talað óvirðulega um verk
Légers í eyru Majakovskís. Léger fann snemma menn, sem kunnu að meta
hann, ólíkt því sem var um aðra Rotondugesti; þegar árið 1912 skrifaði hann
undir samning við myndasala. Auðvitað átti Léger sína sorgarsögu, en aðra
en Modigliani eða Soutine. Áhugamenn um myndlist keyptu Léger, en hann
lét sig dreyma um freskur, um keramík, um að vinna með byggingameistur-
um. Löngu fyrir „Esprit nouveau“ Corbusiers, löngu fyrir daga okkar „Lef“-
ista talaði hann um list í tengslum við iðnvæðinguna.
Samt sem áður viðurkenndi Léger sjálfstæða þýðingu listarinnar, en það
gerðu Lefistar ekki. Árið 1922 svaraði hann spurningu tímaritsins „Vésj“
með svofelldum orðum: „Slæmur listamaður endurtekur hlutinn og er í
ástandi eftirlíkingar. Góður listamaður túlkar hlutinn og er í ástandi jafn-
réttis. Ég er málari, og það er þýðingarlaust að reyna að skila þrívíðum form-
um á sléttan flöt. Ég yfirgaf hlutina. Ég tók mér blýant í hönd ...“
Árið 1921 skrifaði ég bókina „En samt snýst hún“, lofaði vélar, byggingar-
1 Lévi front iskússtva — vinstrifylking listarinnar.
387