Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Qupperneq 59

BJARNI ÞORSTEINSSON OG ÍSLENZKT ÞJÓÐLAG
fínt mál, stundum jafnvel sunnudaga-
mál þykjast-vera-fínna almúgamanna.
AS sama skapi var þjóðlagið ekki
fínt. Það var gróft eins og grátt vað-
málið, borið saman við danskt pluss,
rautt og grænt. En vaðmálið var bara
grátt, grátt eins og hversdagsleikinn.
Og hversdagsleikinn átti ekkert erindi
inn í sönghof lærðrar yfirstéttar.
Hinsvegar tók öll alþýða manna
Bjarna fegins hendi. Og án hennar
væri safn hans ekki til. Án hennar
hefði Jón Leifs ekki getað sett fram
hugmynd sína um þjóðlegan skóla, án
hennar gæti íslenzk tónlist ekki litið
fram til blómlegra tíma. Á móti lærðu
neii setti Bjarni Þorsteinsson alþýð-
legt já. Og jáið sigraði. Framsýni
sigraði afturhald og menntahroka.
Miðað við allar aðstæður er staða
Bjarna Þorsteinssonar í íslenzkum
tónmenntum með afbrigðum glæsi-
leg. Hann er vis centripeta, miðmögn-
unarafl á lítt ræktuðum akri íslenzkra
söngva. Auk Jóns Leifs hefir hann
varðað veginn fyrir Sigfús Einarsson,
Karl Ottó Runólfsson, Árna Björns-
son, Hallgrím Helgason, Sigursvein
Kristinsson, Jónas Tómasson, Svein-
björn Sveinbjörnsson, Emil Thorodd-
sen, Sigurð Þórðarson, Jórunni Við-
ar, Pál ísólfsson, Þórarin Jónsson,
Áskel Snorrason, Helga Pálsson, Jón
Nordal o. fl.
íslenzkt þjóðlíf skortir samtengj-
andi kraft, heildarásýnd. Því aðeins
getur átak þjóðarinnar verið sterkt,
að sameiginlegur máttur sé lyftistöng
og aflvaki. Þessi máttur býr í þjóð-
laginu og öllum hræringum, sem
runnar eru af upprunans rót. Það
segir frá innihaldi og er sjálft inni-
liald, sj álfskapaður veruleiki, eigin-
legt sjálfræði. Það býr yfir töfrum.
Og þessir töfrar eru ekki frá öðrum
heimi. Það eru töfrar raunveruleik-
ans. Og þeir, sem verða aðnjótandi
þeirra töfra, þeir vita, til hvers þeir
lifa.
Heimurinn í dag er eins og gríðar-
stórt vöruhús, þar sem allt fæst keypt,
allt nema svar við því, til hvers mað-
urinn lifi, hvert ferðinni sé heitið.
Þetta endurspeglast í bókmenntaaf-
rekum nútímahöfunda. Þar er ríkj-
andi ótti, myrkur, mannvonzka, hatur
og tilgangsleysi. Maðurinn verður að
dýri eins og í Nashyrningum Iones-
cos. Listin streitist gegn lygi. Þess-
vegna trúum við henni. Líka Ionesco.
En ef listin getur ekki vísað leiðina
fram, ef hún aðeins horfir með heift
til baka eða óttaslegin fram á við,
ja —, þá er hún ofurseld endanlegri
hrörnun og illum endalokum.
Það virðist djarft að ætla þjóðlag-
inu það hlutverk að spyrna fæti við
þessari tortímingarþróun. Og þó ekki
jafn fráleitt eins og virðast mætti í
fljólu bragði. Því að þjóðlagið er
ímynd mannsins sjálfs. Þjóðlagið er
ímynd listarinnar. Og listin lifir svo
lengi sem maðurinn lifir. Tónlist án
þjóðlags er dautt form. Þessvegna
393