Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Side 86

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
tekur sér cnga þá fyrirmynd, sem hann stæl-
ir í blindni; þýzkar baráttuaðferðir liggja
bonum víðsfjarri. „Og í blóði þess manns,
er fyrstur fékk fylkt þessari bændaþjóð að
pólitísku markmiði, brimaði þúsundára
saga þjóðarinnar í gleði og harmi, úr þess-
ari sögu smíðaði hann fólki, sem ekki mátti
mannsblóð sjá, þau vopn, er það gat borið
ein til vígs“ (xlviii). íslendingar áttu sér
fáa einstaklinga að bandamönnum, þegar
þeim lá mest við, en engar þjóðir, og vopn-
lausir komust þeir á leiðarenda. Það er
glæsilegasti menningararfur okkar. Af víð-
sýnni þekkingu dregur Sverrir fram höfuð-
þættina í stjórnmálabaráttu Jóns Sigurðs-
sonar, stillir honum á hið alþjóðlega póli-
tíska svið, svo að hann, leiðtogi einangraðra
kotunga, birtist í bókum í fyrsta sinn í raun-
verulegu umhverfi sínu og fullri stærð. Inn-
gangurinn er snilldarverk og eitt af því allra
bezta, sem Sverrir hefur skrifað.
Á slóðum Jóns Sigurðssonar er stórmerk
bók. Lúðvík Kristjánsson ber eftir nokkrum
hliðargötum að viðfangsefni sínu, en hann
hefur lagt manna mest af mörkum til þess
að færa okkur óskýra helgimynd Jóns Sig-
urðssonar ofan úr skýjunum niður á jörð-
ina. Um 30 ára skeið hefur Lúðvík unnið að
cfnissöfnun um íslenzka þjóðhætti til sjáv-
ar. Það cr orðið mikið safn, afrek einstakl-
ings, sem nægði honum eitt til langlífis sem
fræðimanni, þótt ekki kæmi annað til. Árið
1942 fór hann vestur til Flateyjar á Breiða-
firði til þess að athuga heimildir og kynntist
þá skjalasafni fomu framfarastiftunarinnar.
Þessar heimildir drógu hann að sögu Vest-
lendinga, mesta framfarahéraðs íslands á
19. öld, þeirra sveita, sem lögðu drýgstan
skerf til sjálístæðisbaráttunnar. Árangur-
inn varð þriggja binda verk um sögu Vest-
lendinga á 19. öld. Höfuðeinkenni Lúðvíks
sem fræðimanns er mjög traust heimilda-
könnun. Hann er hæglátur maður, sem tran-
ar sér hvorki fram scm einstaklingur né rit-
höfundur. Hann lætur heimildirnar tala, en
stendur sjálfur málskrafslítill að baki. Þessi
stílsmáti helgast af því, að bréfa- og skjala-
söfn okkar og jafnvel bókasöfnin einnig eru
að miklu leyti óskrásett og hafa aldrei verið
registrenið. Rit Lúðvíks eru oft blendingur
af heimildaútgáfu og sagnfræðiritun, að
nokkru leyti milli vita, en þó treður hann
þar skynsamlegustu leið, sem íslenzkur
fræðimaður getur valið til þess að ná því
marki, sem hann setur sér. Ilefði hann t. d.
valið þann kost að birta útdrætti og yfirlit
um óprentuð gögn um ólaunuð störf Jóns
Sigurðssonar, fjárhag hans eða dreifingu og
kostnað við Ný félagsrit, ásamt yfirlitsgrein-
um um það, sem áður er prentað og sagt
um þessi atriði, þá væri þeim þáttum gerð
tæmandi sk.il, en almenningur hefði ekki
cignazt hugþekka bók.
Þegar Lúðvík vann að ritum sínum um
Vestlendinga, dró liann fram í dagsljósið
grundvöll íslenzkrar sjálfstæðisbaráttu í
heimahéruðum Jóns Sigurðssonar, og efni
ldóðst upp í rit um foringjann sjálfan. Lúð-
vík hefur eflaust oft orðið undrandi á því,
hve grunnt hafði verið grafið til fanga af
þeim, sem áður höfðu fjallað um málin. Og
nú er okkur í hendur fengið bezta rit, sem
um Jón hefur verið samið til þessa. Það
skiptist í þrjá aðalkafla: Þjónusta án launa,
Þegar Jóni lá allra mest á og Jón Sigurðs-
son og George Powell. Jón var einstakur af-
kastamaður, afreksmaður í stjórnmálum, at-
vinnumálum og stendur í snatti fyrir Islend-
inga á sama hátt og Páll Zophoníasson fyrir
Norðmýlinga. En hann þarf að lifa eins og
aðrir menn. Eitt sinn er hann kominn í
þrot, ekkert er sýnna en hann verði að hætta
erilsömum og ólaunuðum störfum fyrir
landa sína. Hvað hefði orðið? Þeirri spurn-
ingu er ekki auðsvarað. Hvaða skilning
höfðu fslendingar á störfum Jóns um 1855?
Svarið við þessari spurningu liggur hins
vegar ljóst fyrir. Hann leitaði til þeirra um
420