Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Side 37

Með Ijóði skal leita frelsis
kjósa fremur þá aðferð að reyna að fita óþægilega hugsun strax og bólar á
henni, uns uppreisnarmaðurinn getur ekki hreyft hugann fyrir velmeg-
unarspiki.
Fáar nýlendur hafa notið jafn mikils góðs af útlegð menntamanna og
skálda og nýlendur portúgala. Ohætt er að fullyrða að þjóðarmeðvitund
og frelsishreyfingar nýlendnanna hafa að mestu sprottið af innfluttri
hugsun útlaga, sem nýlenduherrarnir vildu að koðnuðu niður í heitu
loftslagi Afríku og Asiu og hættu að hugsa.
En einhverra hluta vegna eru ljóðskáld aldrei af baki dottin, þótt
ýmsum reynist erfitt að sitja skáldafákinn eftir nótum heldur sínu höfði.
Hin veikbyggðu skáld, og eflaust að margra dómi andlega úrkynjuð
afsprengi hinnar portúgölsku borgarastéttar, voru með ólíkindum iðin og
störfuðu líkt og maurar í þarlægustu hornum hins víðáttumikla heims-
veldis, ekki einungis við að yrkja óraunsæ ljóð heldur framsækin, og
rannsökuðu þau flest milli himins og jarðar, skráðu þjóðsögur frum-
byggja, söfnuðu söngvum, kenndu innfæddum að lesa náttúruna og hvað
það er hverjum manni sælt að þekkja umhverfi sitt og hugsun. Smám
saman rumskuðu þá innfæddir og hugmyndir og hugsanir festu rætur í
dottandi sál nýlendubúans.
Menn sem fást við sagnfræði eru sífellt að tímasetja. Þeir halda að
gerlegt sé að vita með vissu hvenær atburður hafi átt sér stað, en hirða
minna um hvað veldur og hættir til að halda að staðreynd sé tómur
veruleiki. Þannig verður saga mannsins oft í höndum þeirra fátt annað en
röð valinna minnisatriða.
Eitt slíkt minnisatriði er það að frelsisbaráttan í Angola hafi byrjað
hinn 4. febrúar 1961 undir stjórn Agostinho Netos, þá formanns
MPLA-hreyfingarinnar og síðan forseta landsins, skáldsins sem nú er fyrir
skömmu látið. Slík skoðun er rétt ef einvörðungu er miðað við þá tegund
stjórnmálabaráttu sem beitir vopnum gegn ofbeldi og er tengd leiðtoga
og hetju. I frumstæðum heimi er fátt auðveldara en það að baka þjóðar-
dýrling í ofni áróðursvéla nútímans. í upphafi frelsisstríðsins vissu skáldin
að það að vera með sporðaköst til vinstri er tíðum aðeins ábending um
verðandi afturhaldsstefnu, og skáldin vöruðu við slíkum hetjum, af því að
sigri loknum beita þær sér tíðum fyrir þjóðlegri ihaldsstefnu og gegn
27