Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Blaðsíða 101

Gestur Guðmundsson
Skólaumbætur og skólagagnrýni
Þótt við sósíalistar séum jafnan lagnir við að fara í hár saman erum við að mestu
sammála um það grundvallaratriði, að verkalýðsstéttin ein getur orðið þunga-
miðjan í þeirri félagslegu hreyfingu sem kollvarpar auðskipulaginu. Það setur
okkur íslenska sósialista því óneitanlega í vanda að virkt baráttufólk í hreyfingu
okkar tilheyrir langflest einhverri millistétt. Við horfumst hins vegar sjaldan í
augu við þennan vanda né gaumgæfum hvar í stétt við erum sett og hvaða
skilyrði það veitir pólitísku starfi okkar. Við getum aldrei komið í stað verka-
lýðsstéttarinnar, við getum ekki veitt baráttu hennar forystu og höfum tak-
markaða möguleika til að ýta undir þróun hennar til róttækni. Við búum við
aðra lífsaðstöðu og um leið eru skilyrðin til sósíalískrar vitundarþróunar talsvert
frábrugðin.
Sósíalískt starf hlýtur ekki síst að vera glíma við nánasta umhverfi hvers og
eins. Á íslandi er mikinn hluta sósíalista að finna í skólakerfinu, báðum megin
við kennarapúltið, og því hlýtur skólinn að vera veigamikill vettvangur sósíal-
ísks starfs.
íslenskt skólakerfi ól þó ekki sósíalíska hreyfingu sér við brjóst fyrr en í
kjölfar alþjóðlegrar æskulýðsuppreisnar fyrir u. þ. b. áratug. íslendingar eign-
uðust e. t. v. aldrei róttæka námsmannahreyfmgu, en þó vísi að henni. Andófs-
hópar mynduðust meðal háskólastúdenta heima og erlendis, menntaskólanema,
iðnnema og fleiri skólanema, og þeir leituðu til sósíalismans að valkosti við
kapítalismann og ekki síst menntakerfi hans. Fyrir nokkrum misserum tók eldri
kynslóð sósíalískra skólamanna nokkurn fjörkipp, og svolítil umræða varð,
einkum í Þjóðviljanum, Tímariti Máls og menningar og Alþýðubandalaginu.
Því miður átti sú umræða hvergi beinan snertiflöt við það starf sem vísir
sósíaliskrar námsmannahreyfingar hafði unnið, og er það undarlegt í jafn lítilli
hreyfmgu og íslenskra sósíalista að slík fjarlægð skuli vera milli hópa sem fást
við sama viðfangsefni.
Þegar námsmannahreyfmgin spratt upp fyrir rúmum áratug beindi hún reiði
sinni út fyrir það umhverfi sem hún hrærðist í. Hún mótmælti framferði
heimsvaldastefnunnar í þriðja heiminum og þeirri firringu vinnunnar og
neyslusóun sem námsmenn eiga að jafnaði lítinn hlut að. Með öllum bægsla-
87