Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Síða 107

Skólaumbœtur og skólagagnrýni
lýsinga um staðreyndir, og gegn því er teflt ákvæðum nýlegrar lagasetningar um
að skólinn skuli efla sjálfstæða hugsun. (4)
Páll Skúlason (7) gengur einna lengst í þessa átt. Hann gagnrýnir það sjónarmið
að líta á skólann sem „kjörbúð“ þar sem nemendur taki sér vörutegundir eftir
óskum. Þess í stað beri að líta svo á
að menntun sé þroski og að skólar séu eða eigi að vera leiðir til þroska. Með
þroska á ég einfaldlega við vöxt eða fullkomnun þeirra eiginleika sem eru
mönnum eðlislægir: AÖ menntast er þá að verða meira maður — ekkimeiri maður
— í þeim skilningi að þær gáfur eða eiginleikar sem einkenna manninn fái notið
sín, vaxi og dafni eðlilega.
Gagnrýni Páls á „markaðssjónarmiðið" er ófullnægjandi, m. a. vegna þess að
hann gerir enga grein fyrir samhengi þess. Þegar talað er um að láta eftirspurn
eftir menntun ráða framboði hennar er jafnan gengið út frá öðrum markaði,
vinnumarkaðnum, þ. e. að eftirspurn hans eftir menntun ráði því til lengdar í
hvaða menntun fólk sækir. M. ö. o. segir þessi skoðun á máli frjálshyggjuhag-
fræðinnar það augljósa hagsmunaatriði auðmagnsins að eftirspurn auðmagns
eftir menntun skuli ráða gerð menntunar. Dæmi um þetta sjónarmið er hin
stefnumarkandi skýrsla Háskólanefndar 1969, Efltng Háskóla Islands.
Páll flytur mál sitt um mannúðarstefnu í skólamálum nánast sem algildan
sannleik sem eigi við á öllum tímum. A. m. k. víkur hann ekki að því hvernig
þessi skólastefna tengist öðrum samfélagsþáttum, og hann segir ekkert um það
hvaða möguleikar eru á framkvæmd stefnunnar eða hvaða skilyrðum hún er
háð. Þverbrestirnir í málflutningi hans koma e. t. v. best í ljós þegar hann
kveður sér til fulltingis tvo andans menn, þá John Stuart Mill og Sigurð
skólameistara, og vitnar í hugleiðingar þeirra um menntun. Báðir eru þessir
menn augljóslega að tala um menntun fyrir fáa útvalda, sá fyrri um enska
háskóla 19. aldar, sá síðari um íslenska menntaskóla á millistríðsárunum. I raun
eru þeir að gefa fegraða lýsingu á markmiðum fyrir almenna menntun yfir-
stéttarinnar, en Páll heimfærir hugmyndir þeirra upp á allt annan veruleika án
þess að færa rök fyrir því að það sé raunhæft. Hann vill gera þetta yfirstéttarhjal
að stefnuskrá fyrir háskóla og framhaldsskóla á Islandi nútímans og raunar
menntun almennt.
Jónas Pálsson sér bóklegt langskólanám hins vegar ekki í neinum hillingum,
heldur leitast við að skoða það í sögulegu samhengi. Hann nefnir núverandi
skólagerð borgaraskólann og segir kjarna hans vera „menntun úrvalsins á til-
93