Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 27

Bókmenntarýni Sigurðar Nordals
vonir við framfarir á sviði sálarfræði og nýjar kenningar á því sviði til að
varpa nýju ljósi á bókmenntasköpun og bókmenntaskilning, og er síður en
svo einn um það viðhorf.4
Meginmarkmið bókmenntafræðingsins eða ritskýrandans er fyrir honum
enn hið sama og fyrr:
[Ritskýrandinn] verður að lifa sig inn í og sökkva sér ofan í ritin, ef hann á að
vera vanda sínum vaxinn, þangað til hann kemst í sem nánust kynni við skáld-
manninn sjálfan. Og hann á að geta tjáð þá reynslu sína berari orðum en
skáldið sjálft. (Bls. 18)
Hér hefur verið stiklað á stóru í því augnamiði að setja Sigurð Nordal í
samband við strauma og stefnur í bókmenntafræði þessarar aldar. Það er
gert í þeirri trú að hver maður sé barn síns tíma, háður takmörkunum staðar
og stundar, sé hartnær ásköpuð sjóndepurð á suma hluti en eigi jafnframt
kosti mikillar glöggskyggni á aðra. Við lærum mest af þeim sem á undan eru
gengnir með því að reyna að njóta gleggstu sýna þeirra án fordóma en gefa
jafnframt gaum að þeim fyrirbærum sem nú virðast mikilvægari en þá. Þó
ekki væri annað ætti sú athugun að geta vakið með okkur grun um að ein-
hvers staðar séu blindir blettir í okkar eigin augum sem muni blasa við
næstu kynslóðum.
Að einu leyti ættu bókmenntafræðingar að gera meiri kröfur til sjálfra sín
en flestir aðrir fræðimenn: í umgengni við þá tungu sem þeir rita. Verk Sig-
urðar Nordals eru lýsandi fyrirmynd að málsnilld og andríki, þótt viðsjár-
vert kunni að vera að reyna að stæla rithátt hans. Það sem hann skrifaði um
bókmenntir eru fagrar bókmenntir, og þótt getgátur hans séu misjafnlega
sennilegar eru þær ævinlega skáldlegar. Sjálfur gerir hann undir lok ritgerðar
sinnar um bókmenntasögu, skemmtilega grein fyrir afstöðu sinni til skálda-
leyfa fræðimanna, og þar sem svo vill til að sú málsvörn hans endar á hinni
snjöllustu málsvörn fyrir bókmenntafræði og bókmenntasýsl yfirleitt, læt
ég hana verða lokaorð þessarar ritsmíðar:
Ritskýringin verður óhjákvæmilega því minni fræði eða vísindi sem hún
stefnir hærra eða kafar dýpra. Þá verður að leggja á hana annan mælikvarða.
Og í allri hreinskilni sagt: Hvað er hér í húfi, þó að bókmenntasaga eða
ritskýring leggi á brattari leiðir? Þær eru algjörlega óhagnýtar greinir, eins og
bókmenntirnar sjálfar. Þótt ritskýranda verði það á, eins og dæmi eru til, að
vera meira skáld en sum skáld, sem hann neyðist til þess að fjalla um, eða
jafnvel að finna enn fleiri fjársjóði í ritum stórskáldanna heldur en þreifa má á,
að þar séu fólgnir, þá er vandséð hvern hnekki vísindin hafa beðið við það. En
bókmenntirnar hafa grætt. í verklegum fræðum getur hvert víxlspor orðið til
TMM 2
17