Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 74

Tímarit Máls og menningar
Páll Valsson
Leit að lífsskilningi
Um Hel eftir Sigurd Nordal
I
Þegar talað var um nýjabrum af Fornum ástum Sigurðar Nordal, sem út
komu árið 1919, staðnæmdust menn einkanlega við síðasta hlutann, „Hel“,
og höfðu þá fyrst og fremst nýstárlegt form hans í huga. Hitt var mönnum
þá ekki orðið jafnljóst að sjálfur hugmyndaheimur verksins var framandi í
íslenskum bókmenntum. Aldrei hafði tilvistarleg hugsun af þessu tagi verið
orðuð í íslenskum skáldskap með þeirri frumlegu frásagnaraðferð sem,
þegar nánar er að gætt, fullkomlega hæfði anda verksins. Lífssaga Alfs frá
Vindhæli, íslenska sveitapiltsins sem fer til ókunnra landa að leita gæfunnar,
hefur almenna skírskotun óháða stað og tíma. Alfur er persónugervingur
hinnar mannlegu viðleitni að finna lífinu tilgang og merkingu — og í fram-
haldi af því að nálgast gátu tilverunnar. I verkinu birtast ólíkar lífsstefnur og
skoðanir er allar beinast að því sama: hvernig beri að lifa lífinu og njóta þess
til fulls. Hugarheimur Alfs er meginvettvangur umræðunnar en ákveðnar
persónur birta hinar mismunandi lífsleiðir. Hér á eftir verður reynt að
afmarka og skýra þessar lífsstefnur eftir föngum, en fyrst verður lítillega
fjallað um stíllist Sigurðar Nordal.
II
Það er einkum þrennt sem einkennir frásagnarháttinn á Hel: knappleiki,
myndmál og ljóðræna. Þessir þættir vinna vitaskuld saman að heildarút-
komunni, en engu að síður er ástæða til að huga nánar að hverjum fyrir sig.
Höfundur sagði í eftirmála að bókinni, að með einni samlíkingu hefði
hann reynt að gefa'í skyn það sem annars hefði þurft margar blaðsíður til að
útskýra. Hinn epíski þráður er ákaflega lausofinn. Lífssagan er öll dregin
snöggum dráttum, áherslan hvílir á því að gefa hlutina í skyn fremur en að
túlka þá. Þessi knappa frásagnaraðferð gerir miklar kröfur, bæði til höfund-
ar og lesenda og þrátt fyrir ýmsa augljósa kosti hennar eru margar gildrur
sem þarf að varast. I Hel öðlast hinar stuttu lýsingar ótrúlega dýpt þrátt
fyrir knappleikann. Þar vegur þyngst frumleg og kraftmikil notkun á
myndmáli til tjáningar, eitt þeirra atriða í Hel sem vísa veginn fram til mód-
ernismans.
64