Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 44

Tímarit Máls og menningar
og óvæntar stefnur. Það sem greinir þroskamöguleika mannsins frá öðrum
verum er gáfan til að yfirvega þá kosti sem honum bjóðast og velja þá
þroskabraut sem hann telur vænlegasta. Orðræða Sigurðar um íslenska
menningu, íslensk skáld, bókmenntir, sögu og þjóðlíf, er fyrst og fremst til-
raun til að knýja Islendinga til að takast á við sjálfa sig með því að yfirvega
eigin veruleika, ræða um heim sinn og móta líf sitt af samkvæmni og heilind-
um.
Þessi orðræða Sigurðar var — og er — á móti straumnum. Þegar hann
vinnur að Islenzkri menningu eru gáttir alþjóðlegrar tæknimenningar að
opnast Islendingum og sú heimspeki sem þá flæðir inn ætlar að þurrka út
allan þjóðlegan arf, jafna út alla lífskosti, eyða öllum sérkennum. Hún vill
kenna mönnum að hugsa um lífið eins og leikvang aðgerða sem lúta almenn-
um og ópersónulegum reglum — reglum sem segja fyrir um gangverk sam-
skipta, athafna og hugsana í samlífi fólks. Hin alþjóðlega tæknimenning
splundrar því allri hefðbundinni menningu, leysir hana upp í ótal mola sem
verða framleiðslu- og söluvörur fyrirtækja með skammtíma sjónarmið,
ofurseld eins og þau eru framþróun tækninnar sem smám saman verður ein
og sú sama um víða veröld og án allrar festu í hefðum eða siðum einstakra
þjóða.
Heimspeki, sem vill spyrja um þjóðlegan arf, hvetja til yfirvegunar menn-
ingar, lífsverðmæta og þroskaleiða, kann því að virka sem tímaskekkja eða í
skásta tilfelli sem rómantísk draumsýn sem brotnar fyrr en varir á skerjum
veruleikans. Spurning á borð við þá hvaða vandi og vegsemd fylgi því að
vera Islendingur hljómar eins og annarlegt vindgnauð í eyrum þess sem
tamið hefur sér hugsunarhátt tæknihyggjunnar. Samkvæmt þeim hugsunar-
hætti er það tilviljun, ef ekki slys, að við skulum vera Islendingar og í sjálfu
sér algjört aukaatriði með tilliti til þeirra kosta sem „alþjóðamenning"
býður uppá. Gallinn við þessa hugsun er sá að alþjóðleg menning er engin
til; hún er hugarfóstur tæknilegs hugsunarháttar sem gerir ráð fyrir að allt
mannlíf megi steypa í sama mót og skipuleggja út í ystu æsar. Sú menning,
ef menningu skal kalla, sem tæknihyggjan vísar til er menning nautna,
skyndifullnægingar á öllum hugsanlegum löngunum — menning upplifana
sem skortir í senn inntak og varanleik. Eftirsókn vestrænna þjóða eftir hvers
kyns stundargæðum stafar af djúpstæðum vonbrigðum, sambandsleysi
manna við eiginlega menningu og sögu. Líf í anda tæknihyggjunnar gefur
ekki kost á þeim tíma sem ræktun menningar krefst og söguskyn manna
þarfnast til að ná að eflast. Tæknihyggjan elur á tímaskorti, kapphlaupi við
tímann, vegna þess að hún skiptir öllu mannlífi, allri hugsun manna og
starfsemi, niður í ótal einangraða búta sem enga merkingu hafa í sjálfu sér,
en eru tengdir saman í endalausri keðju erinda og aðgerða. Ur viðjum
34