Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 68

Tímarit Máls og menningar
leggur metnað sinn í að þurfa ekki aðstoð annarra (þá eru fjölskylduþræl-
arnir auðvitað ekki taldir með), rækta sinn skika, vera nægjusamur og
forðast borgamenningu. Að sögn Þorkels var það „alls engin tilviljun, að
„Tilgangs“skáldmenntirnar eru fóstur ófrjóasta skoðunarhátts vestrænnar
menningar — realismans“ (130).
Einna best er hamsúnisminn á Islandi túlkaður í grein Eiríks Magnús-
sonar um Gródur jarðar í Iðunni 1926. Með skrif Sigurðar Nordal í huga vil
ég taka saman helstu hugmyndafræðiþætti greinarinnar svo: Lof um starf
bóndans, jarðrækt er talin samræmast lögmálum Lífsins, skapandi, róandi
starf. Lof um fátœktina, um nægjusemi, þol, sparsemi, iðni. Erfiðleikar eru
góðir því þeir þroska manninn; einvera er eftirsóknarverð; efnishyggja er
gagnrýnd á þeirri forsendu að peningar séu ekki það verðmætasta í lífinu
(Nordal teflir fram hinu vandskilgreinda manngildi á móti veraldlegum
auði). Einstaklingshyggja, sem hindrar félagslegar lausnir og samvinnu.
Korporatífismi: sagt er að samband launagreiðenda og launamanna ákvarðist
af peningum en eigi frekar að einkennast af samstarfi og eindrægni. Menn-
ingarleg íhaldssemi: endurnýjunarþörfin er viðurkennd með semingi, en
breytingar sagðar hafa gengið allt of langt í átt tísku og löðurmenningar.
Hraði nútímans samræmist ekki eðli mannsins. Andskynsemisstefna: gott er
talið að hugsa ekki of mikið um vandamál lífsins, að forðast skóla o. s. frv.
Maðurinn er dýr (sbr. darwinisminn) og á að laga sig að hrynjandi náttúr-
unnar í stað þess að fara öfugt að, aðlaga náttúruna eigin þörfum.12
Flestir eða allir þessir hugmyndafræðiþættir koma einnig fram hjá Sigurði
Nordal, — helst er vafasamt hvort hjá honum sé að finna beinan vott
korporatífisma, þeirrar íhaldsömu og fasísku hugmyndar að samfélagið eigi
að vera eins og fjölskylda, þar sem föðurvaldið er óskorað og stéttabarátta
ekki til. I félagsfræði er annars venjulega átt við með þessu hugtaki að
stofnanir ríkis og fyrirtækjaeigenda vaxi saman við stofnanir verkalýðsins,
eins og gerst hefur m. a. í Austurevrópuríkjum og hjá Mussolini og Hitler.
Sá strengur í hugmyndafræði Sigurðar Nordal sem er hvað sterkastur er
andúð hans á vísindahyggju eða á vísindadýrkun. Hann kveður hæpið að
kalla sagnfræðina vísindi (Isl. menning, 36) og áherslan sem hann leggur á
manninn og lífið fellur undir viðnám gegn pósitífisma. I „Samlagningu"
(Vaka 1927) ræðst Sigurður gegn oftrú á tölum.13 Sigurður segir þar: „sumt
verður aldrei mælt /. . ./. Og þetta sumt er einmitt hið verðmætasta í
tilverunni“ (57). Ahugi á vísindum og efnisveruleikanum kom fram á sviði
bókmennta í raunsæisstefnunni og natúralismanum, sem Sigurður og aðrir
gamlir og nýir rómantíkerar voru andvígir. Þeir reyndu að drepa tali
sósíalista um kjarabætur á dreif með því að biðja um andlegar umbætur,
minna frelsi og aukna erfiðleika. Skólar miðluðu samkvæmt Sigurði aðeins
58