Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 23

Bókmenntarýni Sigurðar Nordals
Niðurstöðurnar skipta þó ekki máli hér heldur viðhorfið til skáldskaparins,
að hann sé tjáning hugmynda og tilfinninga sem séu svo áhrifamikil í
kvæðinu af því að þær skírskoti beint til persónulegrar reynslu skáldsins.
Hér verður að mestu sneitt hjá rannsóknum Sigurðar Nordals á ís-
lenskum fornsögum og þætti hans í mótun þeirrar rannsóknastefnu sem
nefnd hefur verið íslenski skólinn. Þó er einboðið að benda hér á það nána
samband sem er milli rannsóknaraðferða hans og niðurstaðna um tilurð
fornsagna, einkum Islendingasagna. Gegn sagnfestukenningunni, sem mið-
aðist við að Islendingasögur væru afsprengi ópersónulegrar (eða yfir-per-
sónulegrar) munnlegrar sagnalistar án þess að nokkur einstaklingur hefði
nokkru sinni gripið með svo afdrifaríkum hætti inn í sköpunarferli þeirra að
hann yrði talinn höfundur í nútímalegum skilningi, teflir bókfestukenningin
þeirri hugmynd að hver einstök saga sé sköpunarverk einstaklings, rithöf-
undar á 13. eða 14. öld, sem hafi verið barn síns tíma og mótað söguna í
samræmi við það, hvort sem hann hafði úr munnmælasögnum að moða eða
ekki. Réttmæti þessara kenninga eða sennileiki má liggja milli hluta hér.
Hitt er augljóst að túlkunaraðferðir Sigurðar Nordals og samtímamanna
hans, kölluðu á síðari kenninguna. Túlkun var í raun túlkun á persónu
höfundar, og sá sem ætlaði að túlka fornsögur varð að eigna þær höfundi.
Skapandi einstaklingur var óhjákvæmilegur milliliður milli texta og hefð-
ar.
Ævisöguleg rannsóknaraðferð og þær hugmyndir um eðli skáldskapar,
sem hún miðast við, hefur hlotið margvíslega gagnrýni allan þann tíma sem
Sigurður Nordal starfaði í anda hennar, eða frá því að ýmsir jafnaldrar hans
og heldur yngri menn tóku að ráðast gegn henni um og skömmu fyrir 1920.
Mætti nefna einn af upphafsmönnum nýrýninnar, skáldið T.S.Eliot, og
rússnesku formalistana, sem svo voru nefndir, t.d. Viktor Sklovskí og
Roman Jakobson. Uppgjörið við ævisögustefnuna stóð lengi en má kalla um
garð gengið fyrir æðilöngu, enda hafa margs konar uppgjör gengið yfir
bókmenntafræðilega umræðu síðustu áratuga og engin stefna orð'ið
jafnlanglíf og ævisögustefnan.
Sá sem vildi kynna sér sögu þessa uppgjörs gæti fundið gnótt dæma í
Shakespeare-rannsóknum. Fá skáld hafa orðið fyrir því að persónuleiki
þeirra og lífsreynsla hafi verið endurgerð svo rækilega með innlifun í verk
þeirra. Oll sú bygging, eða öllu heldur þær byggingar, hefur síðan verið
hædd og moluð niður af nýrýnendum og fleirum. Ef rekja ætti þá rökræðu
hér er hætt við að greinin mundi lengjast ótæpilega og fara út af sporinu. En
meginatriðin í því viðhorfi til skáldskaparins, sem teflt hefur verið gegn
viðhorfi Sigurðar Nordals og túlkunarfræði hans, mætti orða þannig: I
fyrsta lagi sækja skáldin efnivið sinn engu síður (sumir segja miklu fremur) í
13