Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 73

Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 73
Hugmyndafrxði Sigurðar Nordal ekki til að hafa séð menn hampa helgi þjóðar þessarar á hundum. Vera má að áhuginn á Fornpersum og öðrum fjarlægum þjóðum á þessum tíma sé í nokkru hliðstæður áhuga frumkvöðla þýsku rómantíkurinnar (t. d. August Schlegel) á fjarlægum menningarsvæðum. Agúst H. Bjarnason, sem var spencersinni, hafnaði trúnni á helvíti og boðaði fyrirgefningu eins og Einar H. Kvaran. Fróðlegt er að taka eftir að kristnin er óvefengd undirstaða þeirra beggja, Einars og Sigurðar (kommún- istar og nasistar gengu lengra í því efni og höfnuðu kristni sem kunnugt er). 10. A fundi um heimspeki Sigurðar Nordal í Háskóla Islands síðastliðið haust var bent á að S.N. las líklega og varð fyrir áhrifum af bók Williams James: Varieties of religious experience. James boðaði starfshyggju. 11. S.N. tekur ekki sérstaklega fram við auð hvers hann á í ofangreindum orðum, né frelsi hverra, þegar hann segir frelsið í nútímanum vera orðið of mikið. Einar svaraði orðum hans um hugsjónirnar með því að segja það fásinnu að hafna hugsjón af því að hún sýnist óframkvæmanleg (illa gengur að framkvæma siðaboð kristninnar, bendir hann á). 12. Hamsúnisminn, eins og hann er rakinn hér að ofan, var að mínu áliti helsta skotmark Halldórs Laxness í Sjálfstteðu fólki (1935 — 36). Grein þessi er unnin upp úr kafla í doktorsritgerð minni, sem fjallar m. a. um pólitískt baksvið Sjálfstreðs fólks. 13. Mig grunar að Sigurður hafi hér í raun og sanni verið að deila á Guðmund Finnbogason, sem hafði sýnt afar mikla trú á tölum og mælingum í bók sinni Stjórn- arbót (1924). 14. Þýski félagsfræðingurinn Ferdinand Tönnies mótaði ofangreind samfélags- hugtök í bók sinni Gemeinschaft und Gesellschaft. Grundbegriffe der reinen Sozio- logie (3. Auflage Berlin 1920, fyrst 1887). í „Gemeinschaft" ríkja stórfjölskyldur, þar er virðing fyrir handverki, öldungum, afli og mannviti, þar er feðraveldi o. s. frv., en í samfélagi nútímans segir Tönnies að allir séu kaupmenn og peningar (skiptagildi) móti hugmyndir manna um hlutlægni og rétt; tækni sé þróuð, borgir ríkjandi, heimsmarkaður, verksmiðjuþrælkun o. s. frv. Fleiri þýskir fræðimenn gerðu samanburð á samtímanum og eldri samfélögum (Hegel, Marx, Simmel) og hallaði oftast á samtímann í þeim samanburði. Hegel skrifaði um fornt samfélag út frá Grikkjum og komu þar fram hugmyndir um hina heildstæðu hugsun þeirra, og má nefna að Georg Lukács hefur einnig rómað þetta forna samfélag á sömu forsendum (í Theorie des Romans). 15. Leo Löwenthal: „Knut Hamsun. Zur Vorgeschichte der Autoritáren Ideo- logie“ í Zeitschrift fúr Sozialforschung VI: 2 1937. 16. Til gamans má bera saman hugmyndir S.N. og Nietzsches, eins og þær koma fram í Also sprach Zarathustra, en þá bók höfðu ýmsir íslenskir höfundar lesið á millistríðsárunum. Sigurður trúir á líf eftir þetta (að vísu af hagkvæmnisástæðum) en N. ekki; N. afneitar aðgreiningunni milli sálar og líkama, en S. ekki, og N. gagnrýnir ríkið meðan S. var nátengdur því. Báðir dá þeir hins vegar einsemd og sveitalíf, og báðir krefjast djúptækrar siðferðisábyrgðar. Hjá báðum er að finna elítisma eða oftrú á höfðingja og snillinga, enda báðir gagnrýnir á lýðræðið (sbr. S. í Vöku 1927, 54—55). Báðir sveiflast milli skynsemisstefnu og andskynsemisstefnu og er afstaðan til vísindanna flókin hjá báðum. 63
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.