Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 26

Tímarit Máls og menningar
söguskoðun þá sem birtist í því riti fjallar Gunnar Karlsson í annarri grein í
þessu hefti og leiði ég það efni hjá mér. Mjög áhrifamikil heildarsýn yfir
íslenska bókmenntasögu kemur fram í ritgerðinni „Samhengið í íslenzkum
bókmenntum", sem birtist í upphafi Islenzkrar lestrarbókar 1400—1900
árið 1924. Þótt kenningin í heild sé að mínu viti mjög hæpin hefur hún
vafalaust haft mikið uppeldislegt gildi. Ahrifamátt sinn á hún ekki síst að
þakka hinni díalektísku aðferð sem þar er beitt. Við sjáum framvindu bók-
menntasögunnar í ljósi átaka gagnstæðra afla: þjóðernishyggja Sigurðar
kemur fram í því hvernig grundvallarátök eru milli hins íslenska og erlenda;
hin persónulega sögutúlkun kemur fram í því hvernig mikilvæg söguleg skil
verða fyrir vísvitaða viðleitni mikilhæfra einstaklinga.
VI
Glöggur lesandi mun hafa veitt því athygli að hér hefur einkum verið
staldrað við ritsmíðar Sigurðar Nordals frá árunum um og skömmu eftir
1920. Þótt hann ynni stórvirki eftir það virðist mér þetta tímabil á margan
hátt vera frjóasta skeið á fræðimannsferli hans og að hann hafi þá þegar
mótað grundvallarviðhorf sem ríktu í fræðimennsku hans alla tíð síðan. Það
væri þó fjarri sanni að ætla að hann hafi ekki lært margt og skilið betur á
langri starfsævi, en hér er ekki rúm fyrir sögulegt yfirlit. Þó er freistandi að
staldra stuttlega að lokum við ritgerð sem hann birti í ritinu Vísindin efla
alla dáð, sem gefið var út í minningu hálfrar aldar afmælis Háskóla Islands
1961. Ritgerðin nefnist: Um bókmenntasögu. Fáein brot.
I ritgerð þessari kemur það glögglega fram, sem ekki þarf að koma á
óvart, að Sigurður hefur fylgst vel með þeirri gagnrýni sem fram hafði
komið á ævisögulega bókmenntakönnun. Hann tekur undir ýmislegt í þeirri
gagnrýni, en raunar eingöngu þætti sem hann þurfti naumast að taka til sín:
. . . verður ekki um það deilt, að miklu fleira er oft og einatt til tínt um ævi
skálda en getur komið ritum þeirra nokkura vitund við og sem verður fremur
til þess að draga athygli frá skáldskapnum eða glepja sýn um hann en varpa á
hann ljósi. . .
Sama máli gegnir um ýmsar aðrar rannsóknir, að svo fróðlegar sem þær
geta verið í sjálfu sér, má gjalda varhuga við að nema staðar við þær, gera þær
að takmarki, undirbúningi þess, sem aldrei er gert. Þótt sjálfsagt sé að athuga,
hvað skáld hafa þegið og lært af öðrum, er það lítils virði, nema það leiði til
betri skilnings á því, hvað þau eru af sjálfum sér. Annars verður þetta leit að
hismi, en ekki kjarna. (Bls. 15)
Hér endurtekur hann í raun og veru þá gagnrýni á lærdómssmásmygli í
anda pósitívismans sem hann hafði sett fram fjórum áratugum fyrr. Það er
líka í fullu samræmi við fyrri áhugamál hans að hann virðist binda mestar
\
16