Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Blaðsíða 115

Litir landsins
flæði kapítalískrar vöruframleiðslu heldur gefa sér þetta flæði sem
ógagnrýna forsendu. Til að skýra aðeins betur hvað átt er við má taka pop-
listina sem dæmi. Voru ameríku pop-listamennirnir að gagnrýna vöruflóðið
eða voru myndverk þeirra endurvarp þess? Fegurð offlæðisins? Þessi spurn-
ing hefur mikið verið rædd og eins og svo oft áður er svarið bæði/og. Hafi
Warhol ætlað að vekja fólk til vitundar þegar hann lét vinna litografíur sínar
þá eru áhrif pop(og op-)listarinnar nú með öllu ógagnrýnin.2 Yfirborðs-
kenndari hluta núverandi endurnýjunar mætti eiginlega flokka með því að
segja að skilin milli há- og lágmenningar hafi verið máð út. Það sem er
skemmtilegt, fallegt eða það sem miðlar þeim hugmyndum sem ætlað er að
miðla er nothæft og þá er sama hvaðan það kemur og hvernig það er tilkom-
ið. Módernisminn verður þá einskonar stíll, jafnmerkilegur og rómverski
stíllinn, leðurjakkatískan og indíánafjaðrirnar. Myndlist er í þessu samhengi
ekki merkilegri en fatatíska, eða klæðaburður. Það sem skiptir máli er að
skapa sér lífsstíl.
Það má eiginlega segja að yfirborðskenndi hluti endurnýjunarinnar sé
markvisst tískubundinn og þess vegna bundinn tíma og stað, en það má
finna þarna margt áhugavert og umfram allt skemmtilegt. Samtímis má
greina aðra þróun sem líka er fráhvarf frá viðmiðun módernismans og
uppgjör við alþjóðleika listarinnar, en ristir dýpra og að lokum ætla ég að
fjalla lítillega um þá þróun.
Vitundariðnaðurinn er orðinn að stórum þætti í daglegu lífi okkar og þar
með þeim reynsluheimi sem skapandi listamenn hljóta að vinna úr. Það er
nákvæmlega sama hve þjóðlegir listamenn vilja vera, þeir geta ekki horft
framhjá alþjóðleika kapítalismans. Ekki sem syndafalli heldur sem stórum
hluta af grámyglu hversdagsleikans. Það var eiginlega þetta sem pop-mynd-
listin, mersey-skáldin og sú kynslóð vildi leggja áherslu á.3 Þá hafði
samblöndun æðri og óæðri listar stuðandi áhrif á þá sem fylgdust með því
sem var að gerast í list. Nú er þessi mótsetning varla tiltökumál. Stefnur sem
áður voru kúvending á viðteknum veruleika eru nú orðnar að stíl, jafnvel
ákveðnu stílbrigði.
Það er ekkert nýtt að kraftur sé sóttur í aðrar menningarheildir eða
eitthvað annað sem enn hefur sterka áru eða dulúð.4 Ein mikilfenglegasta
endurnýjun myndlistarinnar er einmitt þannig tilkomin að nokkru og þá á
ég við hvernig Picasso lærir að sjá upp á nýtt með því að sækja í afrískar
myndir og styttur. Það sem er að gerast núna er að endurnýjunin verður
áhrifaminni og skammvinnari. Indversk menning nær til vesturlanda með
ungmennauppreisn sjöunda áratugarins. Uppreisnin verður að ákveðinni
fatatísku, hippatískunni, sem í Englandi var kennd við Karnabæjarstræti.
Menning hálfrar heimsálfu verður að fatatísku einnar götu. Hippatískan
105