Tímarit Máls og menningar - 01.03.1996, Blaðsíða 103

Erlingur E. Halldórsson
Að þýða Rabelais
I
Þegar ég er beðinn, af virtu frönsku tímariti, að taka saman litla grein um
þetta efni, sem virðist ósköp sakleysislegt og opið, þá vefst mér tunga um
tönn, að ég segi ekki um höfuð, og mér flýgur í hug það sem Bertrand Russel
mun hafa sagt þegar hann var beðinn að skýra frá hvernig hann semdi greinar
sínar og heimspekirit: „Það hef ég ekki minnstu hugmynd um!“ Auðveldast
væri því að segja: „Ég byrjaði, og ég gat ekki hætt!“
Það sem eykur á vandann er einmitt það sem GuyDemerson segir í formála
að heildarútgáfu Rabelais (Éditions du Seuil 1973): „Það er ógerningur að
ræða um hann nema því aðeins maður geti talað eins og hann.“ Hann segir
líka: „Skynfæri okkar hafa dofnað: hvaða nef þekkir enn í dag reyk af steiktu
kjöti, stegg af loganum í grænum viðarteinungum, skít úr klyfjuðum asna?
hver þekkir í sundur fret og prump?... Bókasafn vandlátra lesenda líkist æ
meir Bókasafni Heilags Viktors;... Rabelais heilsaði með hrópum og klappi
sólarupprás nýrrar menningar sem lesendur, brennandi í andanum, báru
uppi; við fáum að kenna á aftanskini þeirrar sömu menningar."
Stór hluti af því sem kallast bókmenntir nú á tímum er mestan part
sjálfumglöð tilgerð, leikhúsin eru stútfull af innihaldslausum kjaftavaðli,
myndlistin er orðin að keppikefli, án nokkurs lífsháska: allir keppast við „að
skemmta“ öllum, án nokkurs tilgangs; hláturinn hjá Rabelais er skapandi afl,
ég voga að segja að hver og ein einasta setning í hans umfangsmikla verki er
sprottin af því lífi sem hann lifði með þjóð sinni, og miðast að því að breyta
því. Viðhorf hans, kveikjan að textanum, eru þó sjaldnast látin uppi. Rétt-
lætiskenndin á bak við vægðarlaust háðið beinist að heita má gegn öllu því
sem menn höfðu í hávegum á þeim tíma, og hafa enn. „ . . . deprisement
incroyable de tout ce pourquoy les humains tant veiglent, courent, travailent,
navigent et bataillent."1
Frú Heimska er óhemja,
einföld og veit ekkert.
TMM 1996:1
93