Tímarit Máls og menningar - 01.03.1996, Blaðsíða 129

þess er hún of nálægt okkur, of sönn og
of ásakandi. En Steinunn einblínir ekki
á hið dæmigerða í persónusköpuninni.
Harpa Eir er ekki aðeins „raunsæ“ per-
sóna vegna hins dæmigerða, heldur ekki
síður vegna einstaldingseinkenna sinna.
Skáldsagnaformið varð ekki hvað síst til
sem miðill til að setja fram einstaka
sjálfsveru sem engri annarri er lík, ein-
stakling sem ber einkenni sem vísa út
fyrir hið dæmigerða og þessi grunnþátt-
ur hinnar borgaralegu frásagnar af
sjálfsmynd er fyrirferðarmeiri en hið
dæmigerða. Harpa segir söguna af lífi
sínu sjálf og hún segir hana með kald-
hæðni sem hún á samt stundum fullt í
fangi með að halda til streitu. Því kald-
hæðnin stökkvir að vísu allri væmni á
brott en dregur fyrir vikið sársaukann
enn betur fram. Þessi sársauki er þegar
upp er staðið grunntónn í textanum og
hann birtist ekki aðeins sem félagi kald-
hæðninnar, heldur einnig sem „óstöð-
ugleiki", sem flökt í ræðu Hörpu, sem
sveiflast frá því að vera kerlingarlega til-
gerðarleg yfir í að vera stelpulega hress.
Hún er ýmist skilningsrík eða kvikind-
isleg, hún er ýmist að farast úr minni-
máttarkennd eða að springa úr
stórmennskubrjálæði, ýmist sannfærð
um að hún sé ljótust allra eða þá að
springa af sexappíl. Þetta eru hins vegar
uppbyggilegir öfgar sem á furðulegan
hátt virka meira sannfærandi en tækni-
teikning af vísindalega rétthannaðri
konu. Harpa er óneitanlega meira
spennandi persóna en t.a.m. hin svala og
kalda vinkona hennar, Heiður, sem
stendur hvort eð er traustum fótum í
tilverunni. Bilið á milli sjálfsmats og
veruleika gerir það að verkum að Harpa
er stöðugt að koma lesandanum á óvart.
Maður veit aldrei á hverju maður á von
næst, hvort hún óski dóttur sinni dauða
eða langi til að kaffæra hana í ást.
Ef til vill gæti einhverjum fundist
þessar öfgar vera „ósennilegar“ en þær
eru það aðeins séð út frá ýtrustu raun-
sæiskröfum. Þegar allt kemur til alls lýt-
ur bókin þeim ekki nema að litlu leyti.
Einnig persónusköpunin er í ríkum mæli
meðvituð um fjarlægð sína ffá veruleika-
líkingunni. Það sannast kannski best af
aukapersónunum sem dúkka upp á
leiðinni austur: fólkinu í gula Bronkó-
inum, Bettýmóðursystur Hörpu og bíó-
dýnamíska Grikkjanum. Þar gengur
Steinunn í smiðju furðunnar af meiri
dirfsku en off áður og er ekki stundum
grunlaust um að þar hafi hún fengið
innblástur frá öðrum furðusmið í ís-
lenskum bókmenntum, hinu austfirska
höfuðskáldi Gyrði Elíassyni.
En furðan mest er sjálf Harpa Eir
sem séð með augum hins dæmigerða
væri aðeins einstæð móðir en er hér
mannvera með öllu því sem heitir að
standa undir slíkri nafnbót. Persóna
sem eiginlega er rola, „lúser“ eins og
sagt er, en hefur svo ótal aðrar víddir að
það er ekki hægt að klína þeirri nafnbót
á hana með góðri samvisku. Þessi
mannsmynd ber vitni höfundi sem náð
hefur umtalsverðri leikni í ritun skáld-
sagna, leikni sem fáir leika eftir
hérlendis. Því hin ísmeygilega skrift
gegnumsýrir allt í bókinni. Hún snýr á
mann í hvert skipti sem reynt er að
negla eitthvað niður og hún gerir það á
svo margslunginn hátt. Stundum með
hörku, stundum með hlýju en alltaf
með glotti sem virðist segja að þetta sé
allt í plati og getur samt svo fljótt breyst
í sorgarvipru. Því vorlöndin verða
aldrei til nema í skáldskap. Þráin öðlast
aldrei nema stundarfýllingu. Svo þeytist
hún áfram.
Kristján B. Jónasson
TMM 1996:1
119