Tímarit Máls og menningar - 01.03.1996, Blaðsíða 82

dæmi. Hún er samsett úr löngu samtali fjölmargra radda, nánast hráu
samtali þar sem höfúndurinn kemur lítið við sögu, ef frá er talin örstutt
athugasemd frá honum í lokin, aðeins tvær línur. Hvers virði væri smásagan
án gluggans sem þessi stutta athugasemd í lokin myndar? Þá væri þetta
einungis háðsádeila á samstöðu kjaftakerlinga, á slúðrið í þessu litla samfé-
lagi sem kann sér engin læti, sem skeytir hvorki um velsæmismörk né ber
nokkra virðingu fyrir sorgarviðburðum. Papadíamandis „býr ekkert til“.
Þetta er allt þarna: eitthvert hverfi byggt í austurlenskum stíl — húsum
hrúgað hvert upp að öðru, hvert flatþakið við annað, hver bakgarðurinn við
annan; sjálfsmorð. Til að lýsa þessu eru augu, eyru og minni allt sem þarf.
Og jafnvel þótt við gerum því skóna að Papadíamandis hafi að mestu „búið
þetta til“, er útkoman svo glæsileg að það mætti halda að myndin sem dregin
er upp í þessu líflega samtali sé aðeins nákvœm eftirmynd raunverulegs
atburðar. Papadíamandis bliknar hvorki frammi fyrir mannvonsku, fyndni
né ósvífni. Hann hefur einsett sér að fylgjast með orðum og viðbrögðum
þessa hnýsna fólks og fer því alla leið, þangað sem sjálfur raunveruleikinn
rnyndi veigra sér við að stinga upp kollinum. Með öðrurn orðum, þá birtast
hinir listrænu hæfileikar hans jafnvel í þessum hluta smásögunnar, þar sem
hann skráir langt samtal eins og það kemur fyrir af skepnunni. Ég tel þetta
upp: a) hann heldur tárum barns sem „vill sjá“ og tárum ógæfusamrar
móður á sama tilfmningaplaninu; b) stekkur með hárnákvæmu og jöfnu
millibili frá dyraþröskuldum upp á flatþök, þaðan til kirkju og út á götu og
það án þess að missa nokkru sinni sjónar af manngrúanum; c) ljær frásögn-
inni líf og dýpt án þess að grípa til lýsingar, án þess að kynna persónurnar;
d) kryfur, skoðar í smásjá, grannskoðar sneið af raunveruleikanum án þess
að fyllast væmni eða taka afstöðu. En Papadíamandis lætur ekki þar við sitja.
Hann hnykkir á þessari raunsönnu, fyndnu og miskunnarlausu lýsingu með
þessum tveimur línum —„Og raunum hins ólánssama látna unglings átti
brátt eftir að ljúka. Hann kvaddi í von um að finna minni hnýsni í öðrum
heimi“—sem varpa alveg nýju ljósi á alla smásöguna. Þær varpa sögulegri
hlið viðburðarins fyrir róða og afhjúpa hana sem lýsingu á hlutskipti manns-
ins yfirleitt; við höfum verið á yfirborði hlutanna í tæpar sjö blaðsíður, en
setningarnar tvær senda okkur á vit dýpri hugsana. Við fylgjumst vandræða-
leg með því hvernig fólk eins og við hagar sér. En skyndilega segist Papadíam-
andis hafa verið með hugann annars staðar allan tímann. Að hann hafi verið
að fylgjast með sál þess sem fyrirfór sér. Er rithöfundurinn sorgmæddur? Er
hann ásakandi? Er hann reiður? Alls ekki. Hann er efins: hann veltir fyrir sér
hvort hnýsnin sé eitthvað rninni í heiminum fyrir handan en í heimi hér.
Þetta er mikilvæg, alvarleg spurning sem umbyltir öllu sem við áður þótt-
umst vita: hlýtur sál sem orðið hefur fyrir átroðningi annarra eitthvað í
72
TMM 1996:1