Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Síða 17

__________
17
Síðrómverskur útskurður, austurlenskt
dýraskreyti og klassísk myndbygging
bræðast þar saman í stíl sem hefur
tæknilega og listræna yfirburði, svo og
kraftinn og hugmyndafræðina til að
bera fram að kristnitöku um aldamótin
1200. Um átta alda bil tekst honum að
verja tilvist sína og tilgang, ekki með
óbilgirni, heldur frekar með því að vera
síbreytilegur, sogandi til sín nýja hluti
en fúlsa við öðrum, þannig að elsta útlit
hans í Nydamstíl og Stíl I er þó nokkuð
frábrugðið því sem að lokum gefur að
líta í Hringaríkisstíl og Úrnesstíl.
Frá endalokum Vesturrómar við lok 5.
aldar þar til rómversk-kaþólska kirkjan
festir sig í sessi á Norðurlöndum undir
lok 12. aldar, brýst norræn skreytilist
fram af listrænum lífsþrótti, með
flækjum og fegurð, sem enn á vorum
dögum vekur aðdáun og undrun.
Skreytilist, eins og venja er að tala um,
er að finna á vopnum og menjum, rist í
stein, ofið í efni, skorið í tré á vögnum,
sleðum og rúmfjölum, og víðar. Á sínu
síðasta skeiði gefur að líta hana á
kristnum kirkjum. Hana hefur verið að
sjá allsstaðar, á öllu, umhverfis fólk í
starfi og leik, stríði og friði, lífi og
dauða. Hún ryður sér til rúms á tímum
þjóðfélagslegra og stjórnarfarslegra
umbyltinga, sem þjóðflutningar ger-
manskra þjóða fólu í sér og líður undir
lok þegar kristindómur og konungsvald
ná kjölfestu á grundvelli þjóðlegrar
einingar. Á lokastigi sest hún að í
nýjum höfuðstöðvum guðsdýrkunar-
innar, þ.e. kirkjunum, en þá er bundinn
endi á frekari þróun hennar, því að
henni er þá ekki lengur gert kleift að
bæta við sig nýjungum. Úrnesstíllinn
heldur sínu striki um tíma eftir að
kristni tekur við en er síðan úr sögunni
á 12. öld. Nýr stíll, rómanskrar ættar,
kemur í hans stað.
Við fyrstu sýn er breytingin þó ekki
áberandi frá hinu stóra dýri og list-
rænum vafningum þess til flókinna
gróðurvafninga í rómönsku kirkjunum.
Þessi munur er engu að síður afgerandi,
því að við kristnitöku missir hið frjálsa
og lifandi dýraskreyti merkingu sína og
Af mönnum og dýrum og þess konar skepnum
Dýraskreyti og yfirskilvitlegur veruleiki þess

Lotte Hedeager

Norrænt dýraskreyti á sér upphaf í því umróti sem fylgdi hruni Vesturrómverska ríkisins
og þróaðist í þeim breytingum sem urðu á samfélagi, stjórnarfari og hugarfari víða
meðal íbúa í Evrópu. Skyndilega braust út stílfræðilega margbreytilegt tjáningarform og
um leið marghliða og jafnframt myndríkt formmál, án þess að það hafi verið gefið
hvaðan það kom eða hvar á meginlandi Evrópu það átti sér upprunaland.