Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 28

kjafti og klóm á fuglafylgjur annarra
sjamana. Örninn er einn grunnþátta í
stílfræðilegri og myndfræðilegri list frá
yngri járnöld, oftlega í fylgd með úlfi
og svíni eða manni, og á sinn sess í
mannanafnahefðinni eins og áður segir
einn eða í samsetningum við svín, úlf
eða orm. Á hjálmum frá vendeltíma
sjást myndir af hermönnum með hjálma
skrýddum hornlaga og ormslegum rán-
fuglshöfðum, og það sama er að segja
um málmþrykkið frá Þórslundi. Eins og
áður segir var fuglinn hluti af á-
kveðnum samsetningum hjálmanna frá
vendeltíma með því að breiðast yfir
andlitið, vængirnir yfir og utan um
augun, með annaðhvort fugla eða svín á
vængbroddum fyrir gagnauga, við-
kvæmasta blettinum á manni. Fugls-
hamur var þó ekki séreign karlmanna,
konur áttu það til að klæðast fuglshami,
eins og sést á myndvefnaðinum frá
Ásubergi (mynd 4).

Gölturinn
Svínið hefur verið harðgerast, bardaga-
fúsast og þrjóskast dýra sem þekkt var á
járnöld í Evrópu og því fullkomið tákn
fyrir örlagatrú stríðsmanna, sem gefast
aldrei upp, jafnvel gegn ofurefli og
renna blint í dauðann. Gölturinn er til
staðar í mannanöfnum (eofor) og prýðir
hjálmkamba frá vendeltíma. Tacitus
segir á 1. öld um bretóna, að stríðsmenn
þeirra „beri myndir af svínum til merkis
um trú sína, og er þetta vopn og verjur
gegn öllu“ (Tacitus 45). Í túlkun
sjamanismans færist táknrænn kraftur
sem tengist dýrinu yfir á berandann.
Fyrir stríðsmanninn þýðir þetta að
honum er gert kleift að berjast í líki
þessa dýrs. Þegar t.d. Bjólfur ber
svínshjálm gefur að skilja að svínið á
kambinum sýnir hinn yfirnáttúrulega
kraft sem fylgir hjálminum: nánar til
getið að gölturinn er fylgja þess er hann
ber í orrustu (Glosecki 1989, bls. 190
o.áfr.; 2000, bls. 9 o.áfr.). Gölturinn er
þar með ekki einungis tákn eða merki
þess hvaða ætt eða konungi viðkomandi
stríðsmaður fylgir, eins og tillaga sumra
hefur hljóðað, þ.á m. Karenar Høilunds
Nielsens (1999, bls. 332). Engu að síður
virðist gölturinn tengjast Uppsala-
konungum öðrum fremur; gullbaugur-
inn Svíagrís átti Aðils konungur ef
marka má Snorra og hefur hann tilheyrt
erfðagripum eða konungsgripum Yng-
linga; svínshjálmar eins og sá sem
nefndur hefur verið Hildissvín (bar-
daga-grís), auk svínshjálma sem sýndir
eru á plötunum frá Vindli, og allt þetta
má ef til vill líta í samhengi við
Gullinbursta gölt Freys, og þá staðreynd
að Ynglingar álitu sig komna af Yngva-
Frey (Davidson 1988, bls. 49; Simek
1996, bls. 122, 147 og 306). Gullgrísinn
sýnist líka holdgervast á hjálmunum frá
Benty Grange; burstir hans eru úr gulli
(Davidson 1988, bls. 50). Hermaður
með svín á hjálmi sínum VAR fylgja
sín, þ.e.a.s. að hann VAR villisvín
þegar hann gekk til orrustu og tók á sig
skaphöfn svínsins, eins og einmitt
norrænir og fornenskir textar segja frá
því; m.a. Bjólfur gekk í dauðann gegn
ofurefli. Göltur tengist líka orrustu með
öðrum hætti í orðinu svínfylking, sem
lýsir oddmyndun herfylkja í orrustu
(Davidson 1988, bls. 50). Í myndfræði
Norðurlanda birtist svínsfylgjan með
ótvíræðum hætti, þar sem hermenn á
hjálmplötunum frá Vindli skrýðast
svínshjálmum og eins og það sé ekki
nóg, þá gefur þar líka að líta gölt með
gríðarlegar vígtennur (mynd 3), ásamt
einnig á einum vefnaði frá Ásubergi,
aukreitis stílfært mjög á sylgjunni frá
Af mönnum og dýrum og þess konar skepnum
__________
28