Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 46

verið skilin eftir á brennslustaðnum,
verið grafin í gryfjur eða verið sett í
leirker eða trékör. Í ríkmannleg kuml
voru lagðir gripir, leirker með mat og
drykk, auk dýra sem hafði verið fórnað,
á meðan í sumum þeirra finnast aðeins
leifar flíka eða eingöngu bein hins látna.
Grafirnar gátu verið ósýnilegar, án
nokkurra ytri merkinga, jafnt sem vel
sýnilegar sem grafhaugar eða flatar á
yfirborðinu með reistum steinum í
kring. Flestir voru jarðaðir í kumla-
teigum en stakar grafir eru einnig
þekktar. Forsendurnar fyrir greftrun
voru mismunandi í tíma og rúmi. Sums
staðar var heimilisfólk jarðað saman, á
meðan á öðrum stöðum virðast karl-
menn hafa verið jarðaðir sér og konur
einnig. Í einhverjum tilfellum virðast
börn einnig hafa verið jörðuð saman á
afmörkuðum stöðum. Grafir ungabarna
finnast einnig oft í gólfum íveruhúsa.
Tæplega hafa allir látnir verið jarðaðir
á þann veg að auðvelt sé að finna þá og
þess vegna verður að reikna með að
meðferð einhverra þeirra sé framandi
fyrir okkur í dag. Hugsanlegt er að lík
einhverra hinna látnu hafi bara verið
skilin eftir úti í skógi jafnt sem á opnum
ökrum. Jafnvel lík sem voru brennd
voru meðhöndluð með mismunandi
hætti innbyrðis. Venjulega finnst minna
en helmingur beinanna þegar mann-
eskja hefur verið brennd og jörðuð. Lík
þeirra sem brenndir voru hljóta þess
vegna að hafa verið hluti af helgisiðum
sem ekki hefur enn tekist að greina.
Hugsanlega hefur hluti af brenndu
beinunum og leifum líkbálsins verið
dreift um nánasta umhverfi, til þess að
hinn látni yrði með bókstaflegum hætti
hluti af landareigninni.
Skilgreining norræns átrúnaðar sem
„hefðbundins lifnaðarháttar“ (s. hävd-
vunna sättet att leva) felur í sér fjöl-
breytileika í helgisiðum og bendir þar
með til þess að hann hafi hvorki verið
einsleitur né samstæður sem trú. Í stað
þess ber að líta á trúna sem seríu
samblandaðra siðvenja sem eru breyti-
legar á milli mismunandi samfélaga en
einnig á milli aldurshópa, kynja og
félagslegrar stöðu. Hugsanlega ætti að
líta á hin sameiginlegu skandinavísku
einkenni, eins og t.d. bátsgrafir og helg
örnefni, sem trúarleg tákn afmarkaðrar
yfirstéttar sem hefur víðtæka tengingu
um öll Norðurlönd.

Spurning um tíma

Þegar íslenskir höfundar 13. aldar
skrifuðu texta sína hljóta þeir að hafa
skilið undirstöðuatriði og ástæður frá-
sagnanna sem samfelldar heildir úr
eigin samtíma. En rannsóknir á einstaka
yrkisefni hafa leitt í ljós að aldur þeirra
getur verið mjög mismunandi. Við
upphaf 13. aldar lýsir Snorri Sturluson
því í Gylfaginningu hvernig sólin er
dregin yfir himininn af hestunum
Árvakri og Alvitra. Myndir og gripir frá
bronsöld gefa vísbendingu hversu
gamall þessi hugsunarháttur er en
hugmyndin á sér fyrirmynd í hinum
þekkta sólarvagni frá 14. öld f. Kr.
Sólarvagninn fannst í mýrinni Trund-
holm á Norður-Sjálandi í byrjun 20.
aldar og samanstendur af sex hjóla
vagni, sem festur er á gullslegna skífu
úr bronsi, dregnum af hesti einnig úr
bronsi. Svipaður gripur fannst í
Tågaborg við Helsingjaborg. Auk þess
eru til myndir af sólarskífum, sem
dregnar eru af hestum, á rakhnífum og í
hellaristum frá bronsöld. Myndirnar
sýna að sólin var ekki síður mikilvæg í
hugmyndaheimi og átrúnaði bronsaldar
en járnaldar. Engu að síður var þessi __________
46
„Mission impossible?“