Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Síða 56

fjölskylduna eftir dauðann.
Í byrjun 20. aldar komu nýjar
hugmyndir fram frá frönskum félags-
og mannfélagsfræðingum. Þessir
frönsku fræðimenn gagnrýndu hug-
myndir og túlkanir Tylors. Í stað þess
að líta á trúarlegar hugmyndir í
tómarúmi litu þeir á þær sem hluta af
öðrum þáttum samfélagsins. Einn
þessara frönsku fræðimanna var R.
Hertz (1960) (1). Hann taldi trúna á líf
eftir dauðann vera einskonar lausn á
þversögninni um umbreytingu frá
náttúru yfir í samfélag eða menningu.
Með öðrum orðum fól dauðinn í sér að
hið félagslega og menningarlega varð
aftur hluti af náttúrunni.
Van Gennep (1960) (2) var annar
franskur fræðimaður sem m.a. rann-
sakaði þróun í tíma ákveðins samfélags
og með samanburðarfræðum komst
hann að þeirri niðurstöðu að hægt væri
að flokka trúarlegar athafnir eða
helgisiði í þrjá flokka, eða helgisiði
aðskilnaðar, umbreytingar og samruna.
Allt lífið var háð þessum helgisiðum (f.
les rites de passage). Fæðing, gifting og
dauði eru nokkrir þeirra. Að athöfnum
tengdum dauðanum væri hægt að skipta
í nokkra flokka; dauða og greftrun með
tilheyrandi aðskilnaðar-helgisiðum,
sorg með tilheyrandi umbreytingar-
helgisiðum og að lokum samruna-helgi-
siðum, þegar hinn syrgjandi var aftur
tekinn inn í samfélagið.
Emil Durkheim (1964) (3) afneitaði
algerlega hugmyndum Tylors um
aðskilnað líkama og sálar og uppruna
helgisiðanna í draumum og því að
forfeðradýrkun væri hin upprunalega
trú. Durkheim skipti líkama og sál út
fyrir heilagar og veraldlegar athafnir í
rannsóknum sínum. Hinn látni var þá
heilagur á meðan á greftrun stóð og á
meðan sorgarferlið stóð yfir, en hinir
eftirlifandi voru veraldlegir.
A. R. Radcliffe-Brown (1965) (4)
var á meðal þeirra fyrstu sem afneitaði
kenningunni um að rekja mætti uppruna
hinna ýmsu greftrunarsiða til með-
fæddrar hræðslu við lík. Við dauða
hvers manns missti samfélagið hluta af
sjálfu sér og ákveðið jafnvægi fór úr
skorðum en náðist aftur, t.d. með hjálp
helgisiða tengdum greftrun. Radcliffe-
Brown var sammála Van Gennep og
Emil Durkheim um að greftrunarsiðir
endurspegluðu samfélagslega og trúar-
lega skoðun til varnar eða viðhalds
samfélaginu (sjá Radcliffe-Brown 1965,
bls. 157). Radcliffe-Brown var býsna
hrifinn af kínverska heimspekingnum
Hsün Tzû sem uppi var á 3. öld fyrir
Krist. Tzû sagði m.a. í bók sinni Book
of rites: „Ceremonies are the bond that
holds the multitudes together, and if the
bond be removed, those multitudes fall
into confusion“ (Radcliffe-Brown 1965,
bls. 159). Radcliffe-Brown gerði þetta
að sínum orðum. Við erum í raun háð
trúarbrögðum í hvaða formum sem þau
kunna að birtast okkur.
Boris Malinowski (1948) leit öðru-
vísi á hlutina. Hann tengdi greftrunar-
siði við sjálfsbjargarviðleitnina, lífræna
galla og tilfinningalega upplifun. Að
allt sem tengdist dauðanum væri ævin-
lega tengt sálfræðilegum truflunum hjá
hinum eftirlifandi. Hann taldi að til væri
meðfædd hræðsla við lík og dauðann.
Jack Goody (1962) hélt kenningunni
um andstæðurnar líkama og sál og
tengslin við draumana á lofti. Hann
útskýrði mun á greftrunarsiðum með
mun á félagslegum tengslum innan
fjölskyldunnar sem átti rætur sínar að
rekja til arfsreglna og valdahlutfalla í
samfélaginu (Goody 1962, bls. 434
__________
56
Kuml og samfélag
(1) Ritgerðin sem vís-
að er til kom fyrst út
á frönsku árið 1907.

(2) Upphaflega kom
bókin út á frönsku
1909.

(3) Bókin kom fyrst út
á frönsku 1912.

(4) Upphaflega flutt
sem fyrirlestur 1945.