Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 61

leyfa varla þennan möguleika enn sem
komið er. Að aldursgreina þær út frá
dreifingu í rýminu gengur yfirleitt út frá
því að við gefum okkur einhverja reglu
í dreifingunni, reglu sem ekki er til í
dag. Þegar velja á þessa reglu er hún
gjarnan valin vegna þess að hún hentar
best tilganginum og hafnar þeim sem
myndu þýða margar breytur og gefa
flókna mynd. Með slíkri nálgun fæst
gjarnan línuleg mynd af þróun mála,
einföld, skiljanleg og hrein, allt í sátt og
samlyndi við þróunarkenninguna þó við
höfum meir eða minna hafnað henni í
öðru samhengi.
Margbreytileiki eða mismunur í
hinum fornleifafræðilega efnivið, gröf-
um, gripum eða mannvirkjum, er
yfirleitt túlkaður sem vísbending um
fólksflutninga, uppfinningu eða breyt-
ingar á hinu félagslega plani. Líkt og
Alekshin sagði: „A complete replace-
ment of one standard burial rite by
another attests to the total dis-
appearance of the bearers of a concrete
archaeological culture, which may be
do to migration, military catastrophe, or
epidemics“ (1983, bls. 38). A. Bennet
útskýrir mismuninn á greftrunarsiðum
eða tengdum efnivið sem breytingu í
hugmyndum um dauðann. Hún sagði:
Det "sociala uttrycket" är under
äldre järnålder/folkvandringstid
emellertid inte koncentrerat till
fyndinnehållet utan främst till
andra element såsom yttre form,
storlek, stenmaterial, samt yttre
och inre konstruktionsdetaljer.
Skillnader i det "sociala ut-
trycket" måste i sin tur kopplas
till skilnader i dödsuppfattning,
till den förändring av gravskicket
som sker i övergången mot yngre
järnålder (Bennet 1987, bls. 169).
Á eldri járnöld (500 BC – 400 AD) var
grafarformið mismunandi en haugféð
einsleitt og rýrt samkvæmt Bennet
(1987). Á yngri járnöld (AD 400 –
1050) var sömuleiðis grafarformið
einsleitt en haugféð mikið og fjölbreytt.
Hún telur í framhaldi af því að á eldri
járnöld segði haugfé og innri búnaður
grafa ekkert eða því sem næst ekkert
um hið félagslega kerfi samfélagsins.
Öðru máli gegnir um trúarhugmyndir,
um það þegir haugféð eða hinn innri
umbúnaður (Bennet 1987, bls. 192).
Bennet segir þó á öðrum stað: „Det
påtagligaste resultatet av basgruppens
gravar är sambandet i gravarna mellan
yttre utformning och kön samt social
ställning“ (Bennet, 1987, bls. 159).
Félagslegir þættir væru í raun aukaafurð
af hinum trúarlegum þáttum sem lesa
mætti úr kumlum.
Í þessu samhengi skiptir engu máli
hvort hún eigi við eldri eða yngri
járnöld. Það mikilvæga er að hún heldur
því fram að samhengi sé á milli ytri
umgjarðar og félagslegrar stöðu (e.
status). Breytileikinn í grafarformum á
eldri járnöld hlýtur þá að hafa skipt máli
í þessu samhengi án þess að hún nefni
það sérstaklega. Af hverju sýnir
margbreytileiki í hinu ytra formi grafa
aðeins mynd af hinum trúarlegu
hugmyndum en haugfé bæði þær og
félagslegan veruleika að auki? Gæti það
stafað að því að ef við trúum hinni
línulegu þróun samfélagsins í átt að
aukinni stéttarskiptingu (draugurinn frá
þróunarkenningunni) frá eldri til yngri
járnaldar fellur breytileikinn í greftrun-
arsiðum ekki að þeirri mynd og því
vörpum við þessu yfir í hinn trúarlega
heim.
Bo Petré (1984, bls. 25) kemst að
því að þvermál grafa eykst frá þjóð-
__________
61
Bjarni F. Einarsson