Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 64

breytingar og þróun, klætt þau í
keisarans föt og kallað skapnaðinn
þróunarhyggju, dreifihyggju eða virkni-
hyggju. Truflandi og oft á tíðum
ósýnilegir þættir, og af þeim sökum
órannsakanlegir, gátu t.d. verið til-
viljunarkenndar ákvarðanir einstaklinga
í valdastöðum. Slíkar ákvarðanir gátu
haft gríðarleg áhrif á samfélagið og
þróun þess. Hér er þó á engan hátt verið
að lýsa því yfir að nota eigi hinn
þjóðfræðilega efnivið gagnrýnislaust og
sem sannanir fyrir félagslegum ferlum á
forsögulegum tímum, öðru nær. Þó ekki
sé hægt að benda nákvæmlega á hvar
vandinn liggi, felst lausnin líklega í
frekari þróun kennilegrar nálgunar og
aðferðarfræðilegrar þróunar og að-
lögunar. Að þessu leyti er contextual
fornleifafræði á réttri leið.
Jankavs vísar til rannsókna Hodders
í Afríku þar sem Hodder telur hinar
þjóðfræðilegu-fornleifafræðilegu niður-
stöður eigi ekki að nota við beinan
samanburð, heldur sem aðferðafræði-
lega tilraun til að sjá hvernig vissar
tegundir af gripum og skreyti þeirra eru
notaðir til að viðhalda valdi eða til að
breyta félagslegum tengslum (Jankavs
1987, bls. 79). Hér er gengið út frá því
að Hodder telji að eigin niðurstöður séu
nýtanlegar á fornleifafræðilegan efni-
við. Í raun er verið að tala um lög eða
reglur og með því er Hodder fórnarlamb
eigin gagnrýni sem hann hefur haft um
Nýju fornleifafræðina, sem leitaði
einmitt almennra reglna eða laga um
fortíðina, laga sem ekki eru til skv.
Hodder.
Mannfélagsfræðin fæst við ástand
eða augnabliksmyndir, hún rannsakar
samfélag sem er í status quo ástandi.
Breytingar í tíma eru ekki hluti af
hugarheimi mannfélagsfræðinnar. Þar
er fornleifafræðin hins vegar á heima-
velli. Hún fæst við tímabil og breyt-
ingar á þeim. Þessi skilgreining hefur
verið sæmilega viðurkennd og í ljósi
hennar talið að ákveðin þversögn liggi í
þessum skilgreiningum og ákveðin
andstaða væri til staðar milli þessara
tveggja póla. Gröf eða kuml er að vissu
marki ákveðin augnabliksmynd af
ákveðnum atburði og til þess að gefa
því dýpt í tíma þarf að bera það saman
við kuml frá öðrum tíma, sem einnig
eru ákveðnar augnabliksmyndir. Þannig
geta tvær augnabliksmyndir gefið mynd
af ferli í tíma og þar með þróun. Við
þetta kemur nýtt vandamál upp á
yfirborðið varðandi aldursgreiningar
kumla. Þau mega ekki vera samtíða en
gæta þarf að því hversu stórt þarf bilið
að vera og hversu öruggar aldurs-
greiningarnar eru. Er eitthvað vit í því
t.d. að bera saman stórsteinagröf frá
yngri steinöld og kuml frá víkingaöld?
Margt efnilegt og gjöfult kann að
leynast í mismuninum á fornleifa- og
mannfélagsfræðinni. Mannfélagsfræðin
hefur sýnt fram á hve óhemju marg-
breytilegir greftrunarsiðir kunni að vera
á ákveðnum tíma, nokkuð sem forn-
leifafræðin ræður ekki við og hún horfir
því gjarnan fram hjá. Ef hvert eitt
augnablik er söguleg niðurstaða og lesa
mætti hina ýmsu kóða augnablikanna
og sjá samhengi þeirra í tíma og rúmi,
hlyti það að hafa afar góðar afleiðingar í
för með sér fyrir fornleifafræðina sem
svo oft vantar marga af þessum atriðum.
Atriði sem gátu hafa verið til staðar í
upphafi en eru yfirleitt horfin þegar
rannsókn hefst. Hér er átt við gripi sem
hafa horfið, eða breytt samhengi gripa,
tíðni þeirra og annað sem horfið hefur í
tímanna rás, t.d. mannvirki eða hluti
þeirra.
__________
64
Kuml og samfélag