Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Side 78

þær til eigna í fjárhagsbókhaldi ríkis,
sveitarfélaga og sjóða. Með þessu var
fetað í fótspor Ástrala sem höfðu þegar
tekið upp slíkt kerfi. Allt skyldi talið
fram, hlutir eða einingar, þar sem litið
var svo á að hið varðveitta aflaði
vörsluaðila varanlegar tekjur. Skil-
greiningin náði einnig til áhalda eða
búnaðar sem notaður væri vegna
viðhalds viðkomandi hluta. Túlkun
reglugerðarinnar var víðtæk og náði til
forngripa, bóka og skjala, svo eitthvað
sé nefnt. Innkoma menningarminja í
opinbert bókhald olli talsverðu fjaðra-
foki; safnamenn töldu að sér vegið og
kennileg umræða um mál þetta
blómstraði á meðal hagfræðinga. Að-
ferðafræði sú sem nota átti við mat
menningarminja þótti auk þess fram-
andi. Menningarstofnanir skyldu styðj-
ast við ákveðna tegund verðmats sem
felst í því að rökstyðja hve hárra
skaðabóta væri hægt að krefjast fyrir
þjófnað eða altjón á viðkomandi hlut
eða einingu (3) (The Treasury, 2002;
Hooper et al., 2005).
Þrátt fyrir að áratugur hafi liðið frá
því að málið kom fyrst upp neita nokkur
minni söfn á Nýja-Sjálandi ennþá að
innleiða hinn nýja sið í ársskýrslum
sínum. Ástæður safnanna fyrir því hafa
hinsvegar verið af praktískum en ekki
siðferðislegum toga; fyrirskipunin þjóni
einvörðungu hagsmunum valdhafa og
undirfjármagnaðar stofnanir hafi hvorki
tíma né mannafla til að leggja út í slíka
naflaskoðun á hverju ári (Hooper et al.,
2005).
Ein þeirra stofnana sem samvisku-
samlega hefur talið fram menningar-
minjar er þjóðskjalasafn Nýsjálendinga,
Archives New Zealand. Aðferð safnsins
er hins vegar nokkuð frábrugðin aðferð
þeirra safna sem verðmeta hverja
einingu fyrir sig. Forsvarsmenn þjóð-
skjalasafnsins tóku hinum nýju reglum
heldur fálega þegar þær gengu í gildi;
ástæðurnar voru reyndar af praktískum
toga enda fyllti safnkosturinn eina 77
kílómetra af hillum samtals. Loks
féllust yfirvöld á þá tillögu safnsins að
ritmálið yrði flokkað annars vegar eftir
aldri og hins vegar eftir hilluplássi sem
það fyllti. Til dæmis var lengdarmetri af
skjölum frá því fyrir árið 1852 metinn á
202.400 nýsjálenska dollara á meðan
metri af skjölum frá árunum 1945-1970
var metinn á 2200 nýsjálenska dollara
(4). Þetta þótti mörgum Nýsjálending-
um að sjálfssögðu farsakennt (Carnegie
og Wolnizer, 1995) þó svo að þarlent
ríkisbókhald hafi ekki gert neinar
athugasemdir (Hooper et al., 2005).

Kostir þess að setja verðmiða á
menningarminjar

Rétt er að velta fyrir sér hvað yfir-
völdum gekk til með því að krefjast
þessara upplýsinga frá söfnum. Nútíma
rekstur gerir kröfu um aukið gagnsæi;
ekki síst af hálfu þeirra sem háðir eru
rekstrarfé frá öðrum. Segja má að
gagnsæi skapi stjórnunarlegan aga.
Kostir gagnsæis eru þó ekki ótvíræðir.
David Garland (1987) álítur að í
gagnsæi geti falist mikið valdaafsal;
áhrif utanaðkomandi sjónarmiða aukast
í réttu hlutfalli við fjárhagslegt gagnsæi.
Með slíku valdaafsali getur hugsanlega
dregið úr sjálfræði viðkomandi stofn-
unar. Í sama streng tekur einn áhrifa-
mesti heimspekingur síðustu aldar,
Michael Foucault, og segir allar birt-
ingarmyndir aukins eftirlits nýja tegund
valdbeitingar. Hann gengur raunar
lengra og telur forsendur skipulagningar
eða stjórnunar vera haldbæra þekkingu __________
78
eða valkostar, hvort
sem til tekjuauka eða
kostnaðar. Með því að
setja verðmiða á já-
kvæðar og neikvæðar
afleiðingar ákveðinna
aðgerða getur hið
opinbera lagt mat á
það hvort valkostur
sé þjóðhagslega hag-
kvæmur eður ei. Val-
kosturinn telst hag-
kvæmur ef samfélags-
legur kostnaður er
minni en ávinningur-
inn og óhagkvæmur
ef kostnaðurinn er
hærri en ábatinn (sjá
t.d. Ágúst Einarsson,
2004).

(3) Bókhaldsstaðall sá
sem mat á menning-
arminjum var lagað
eftir heitir FRS-3. Þar
kemur fram að „sann-
gjarnt virði“ fyrir hlut
sem ekkert markaðs-
virði þekkist fyrir fáist
með aðferð sem á
ensku nefnist depre-
ciated replacement
cost (Hooper et al.,
2005). Þess má geta
að margar aðferðir
eru til við slíkt mat
(sjá Brynhildur
Davíðsdóttir 2006,
bls. 137 o.áfr.).

(4) Samkvæmt gengi
krónunnar gagnvart
nýsjálenskum dollar
þann 12. nóvember
2006 jafngilda 2200
nýsjálenskir dollarar
99.000 íslenskum
krónum og 202.400
nýsjálenskir dollarar
9.108.000 íslenskum
krónum.
Er rétt að setja verðmiða á menningarminjar?