Dagrenning - 01.04.1946, Blaðsíða 12

frá glötun og hefur orðið tilefni þess, að hið
íslenzka skjaldarmerki verður um alla fram-
tíð: risi, gammur, naut og dreki, sem halda
á lofti íslenzka fánanum.
III.
T TM þessa landvættasögu Snorra Sturlu-
sonar hefur ekki verið mikið ritað né
rætt, það ég til viti. Hana er hvergi annars
staðar að finna í norrænum bókmenntum
en hjá Snorra, að því er fróðir rnenn segja,
og Snorri virðist einn hafa haft með hönd-
um þau gögn eða munnmæli, sem hún er
byggð á. Alveg er fráleitt að hugsa sér að
Snorri hafi búið söguna til. Ilannsóknir allar
staðfesta að Snorri hefur haft heimildir,
munnlegar eða skriflegar, fyrir flestu, eða
öllu, sagnfræðilegs eðlis, sem hann lét færa
í letur. Upphaf Úlfljótslaga, sem ég áður
nefndi, um landvættirnar, sýnir og berlega,
að hinir fyrstu landnámsmenn, og afkom-
endur þeirra, hafa flestir trúað því að þessar
vættir væru til og varhugavert væri að styggja
þær.
Ekki er mér kunnugt um að þessi land-
vættasaga sé til hjá neinni nágrannaþjóða
vorra, Norðurlandabúum, Engilsöxum eða
írunr. Merkilegt er þó að veita því athygli,
að Snorri setur söguna í samband við Harald
Gormsson Danakonung eða viðskipti íslend-
inga og Dana á 10. öldinni. Það landið, sem
hún sýnist því hclzt vera í einhverjum tengsl-
um við, er Danmörk. Þessi tengsl eru þó
svo lausleg og óskyld höfuðefni sögunnar —
sjálfum vættunum — að ómögulegt er að
álvkta að sagan sé frá Danmörku komin.
Þegar nú litið er á þessa sögu um landvætt-
irnar virðist ekki vera nema tvennt til um
uppruna hennar. Annað er það, að sagan
sé íslenzk að öllu leyti, tilorðin hér sem eins
konar skýring á vættatrúnni. Hitt er að hún
hafi fylgt landnemunum hingáð, er þcir
komu í öndverðu frá ströndum Noregs, ír-
landi og Skotlandi til að nema hér land.
Væri hún þá arfsögn, sem lengi hefði geymzt
með kynstofninum, og þeir, er fluttu söguna
hingað og vættaátrúnaðinn, hafi jafnvel ekki
sjálfir vitað hinn upphaflega uppruna hennar
að fullu.
Ég skal taka það fram stax, að ég hallast
eindregið að síðari skoðuninni, að þessi saga
urn landvættirnar fjórar sé æfagömul arfsögn,
sem fylgt hefur flóttafólkinu, er hér settist
að, hingað út um langan veg, og sé því
hvorki til orðin á íslandi eða í Noregi.
IV.
AÐ eru nú liðin nokkur ár síðan ég tók
eftir því, eitt sinn er ég var að lesa í
Opinberunarbók Jóhannesar, að þar er frá-
sögn, sem minnir nokkuð á þessa landvætta-
sögu okkar. Er frásögn þessi í 4. kapítula
Opinberunarbókarinnar. Segir þar frá einni
sýn spámannsins á þessa leið:
„Hásæti var reist á himni og einhver
sat í hásætinu. — Of frammi fyrir há-
sætinu var sem glerhaf líkt kristalli og
fyrir framan miðju hásætisins og um-
hverfis hásætið voru f/orar Jifandi verur
alsettar augum í bak og fyrir. Og fvrsta
veran var lík ljóni, og önnur veran var
lík uxa, og þriðja veran hafði ás/onu sem
maður og fjórða veran var lík fJ/úgandi
erni. Og verurnar fjórar, ein og sérlrver
þeirra, liöfðu sex vængi og voru afsettar
augum aJJt um kring og að innanverðu.
Og eigi Jétu þær af dag og nótt að segja:
Heilagur, lreilagur, lreilagur Drottinn
Guð, lrann senr var og er og kenrur.“
Þegar nranni lrefur einu sinni dottið í hug,
að skyldleiki sé nrilli þessara sagna, verður
nranni það ósjálfrátt á að bera þær nánar
sanran.
Það, senr veldur skyldleikahugsuninni, er
þetta: í sögu Snorra eru þessar verur: risi =
stór nraður, naut, stór fljúgandi fugl og
6 DAGRENN I NG