Morgunblaðið - 12.03.2015, Blaðsíða 6

SVIÐSLJÓS
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Farfuglarnir virðast halda sínu róli
þótt það sé frost á Fróni og örli
ekki á vori í lofti. Yann Kolbeinsson
líffræðingur hefur haldið skrá yfir
fyrstu komur farfugla allt frá árinu
1998 þar til nú. Hann hefur einnig
reiknað komudaga þeirra að með-
altali á þessu tímabili.
Sílamáfurinn sást nú fyrst 21.
febrúar en hann hefur að jafnaði
komið 25. febrúar. Álftin kom á
svipuðum tíma nú og undanfarin
tvö ár. Farálftir sáust hér 16. febr-
úar í fyrra og 21. febrúar 2013.
Brynjúlfur Brynjólfsson, fugla-
áhugamaður á Höfn, sá einmitt 84
álftir í Lóni snemma í þessum mán-
uði. Álftin hefur komið að meðaltali
4. mars.
Það fréttist af tjöldum á Aust-
fjörðum 8. mars en þeir hafa komið
að meðaltali 7. mars og voru því á
settum tíma. Skúmur sást á sjó út
af Suðursveit 9. mars en hann hefur
sést að meðaltali 6. mars.
„Grágæsin á að vera næst. Hún á
að detta inn eftir fjóra daga sam-
kvæmt meðaltalinu,“ sagði Yann í
gær. „Það eru ekki margar teg-
undir komnar, en þær hafa allar
verið á settum tíma.“
Styttist í heiðlóuna
Farfuglarnir sjást yfirleitt fyrst á
Suðausturlandi og svo á Suðvest-
urlandi. Sílamáfur sést oftast fyrst
á Suðvesturlandi og stundum heið-
lóa einnig. Komudagur lóunnar er
22. mars að meðaltali. Yann sagði
það þykja merkilegt að sjá heiðlóu
á Norðurlandi fyrir 10. apríl. Ekki
er óalgengt að farfuglar sjáist 2-3
vikum síðar á Norðurlandi en á
Suðurlandi. Sumar tegundir virðast
birtast í flestum landshlutum á
svipuðum tíma.
Yann sagði ekki gott að fullyrða
um hvað réði því hvenær farfugl-
arnir legðu af stað til Íslands. „Ef
það kemur meðvindur á réttum
tíma, hvort sem það er birtulengdin
eða annað eitthvað sem ræður rétta
tímanum, þá nýta þeir meðvindinn
þótt ekki sé bullandi vor hér. Það
er ótrúlegt hvað þessar tegundir
koma á svipuðum tíma á sömu
staði,“ sagði Yann Kolbeinsson.
Brynjúlfur á Höfn er einn að-
standenda fuglavefjarins fuglar.is.
Þar eru sagðar fréttir af flækings-
fuglum en einnig farfuglum. Hann
sagði að sér virtist allt með eðlileg-
um hætti hjá farfuglunum, enn sem
komið væri. Fyrir miðjan febrúar
fór hettumáfum og stormmáfum að
fjölga við Höfn en Brynjúlfur sagði
lítið talað um þá sem farfugla. Eins
sagði hann að brandendur sem
sáust við Selfoss hefðu líklega verið
farfuglar, þótt það væri ekki
öruggt.
Farfuglarnir halda sínu striki
Morgunblaðið/RAX
Farfuglar Skúmurinn er meðal þeirra farfugla sem eru mættir til landsins.
 Fáar tegundir komnar en allar á settum tíma  Grágæsin ætti að koma til landsins á næstu dögum
6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. MARS 2015
Benedikt Bóas
benedikt@mbl.is
Ábendingarhnappur, líkt og Per-
sónuvernd úrskurðaði í lok febrúar
að væri ólöglegur hjá Trygginga-
stofnun (TR), þekkist víða um heim
og er algengur á heimasíðum syst-
urstofnana Tryggingastofnunar. Um
10% allra mála sem stofnunin fær
inn á borð til sín um tryggingasvik
hafa komið í gegnum hnappinn, sam-
kvæmt upplýsingum frá TR.
Hnappurinn hefur nú verið fjar-
lægður af heimasíðu TR. Persónu-
vernd úrskurðaði að fyrirkomulag
hnappsins sem hefði verið á vefsíðu
Tryggingastofnunar samrýmdist
ekki lögum. Ekki mætti kvarta nafn-
laust um annan einstakling án þess
að sá sem kvartað væri yfir fengi að
vita hver það væri sem væri að
kvarta undan honum.
„Við fengum þennan úrskurð, sem
kom okkur nokkuð á óvart, en við
tókum hnappinn strax úr sambandi
og nú þurfum við að setjast niður og
skoða hvort eitthvað sé tiltekið í úr-
skurði Persónuverndar um fram-
haldið,“ segir Sigríður Lillý Bald-
ursdóttir, forstjóri TR.
Sigríður segir ennfremur að nafn-
leysi hafi ekki verið algengt við að
tilkynna bótasvik hjá stofnuninni en
þó hafi það komið fyrir eins og í mál-
inu sem Persónuvernd úrskurðaði
um.
„Svona ábendingarhnappur um
hugsanleg bótasvik þykir lýðræð-
islegt tæki úti í hinum stóra heimi en
nú þarf að búa þannig um hnútana
að allir séu sáttir og svo sjáum við til
hvað gerist hjá okkur.
Svona hnappur er þekktur hjá
systurstofnunum okkar víða erlendis
og þar gilda samskonar persónu-
verndarlög og hér á landi,“ segir
hún.
Hnapparnir eru víða
Árið 2013 var vátryggingafélaginu
VÍS úrskurðað óheimilt að nota upp-
lýsingar um meint tryggingasvik
sem bárust í gegnum svikahnapp
sem var á forsíðu vefsíðu VÍS. Hjá
Vinnumálastofnun og skattrann-
sóknarstjóra er slíkur hnappur
starfræktur þar sem hægt er að til-
kynna svik. Hefur hnappurinn verið
við lýði síðan 2009. Slíkur hnappur
var á forsíðu embættis sérstaks sak-
sóknara þegar vefsíða um embættið
fór í loftið sama ár en hann hefur nú
verið fjarlægður.
Mikil aukning varð í ábendingum
um illa meðferð á dýrum eftir að sér-
stakur ábendingarhnappur var sett-
ur inn á vefsíðu Matvælastofnunar
þar sem hægt er að senda ábend-
ingar undir nafni eða nafnlaust. Þá
kemur mikið af upplýsingum um
meint fíkniefnabrot til lögreglunnar
í gegnum tilkynningasímann 800
5005. Oft er það í gegnum nafnleysi,
en enginn sérstakur hnappur er þó á
síðu lögreglunnar samkvæmt upp-
lýsingum frá því embætti.
Ábendingar-
hnappur þekkt-
ur víða um heim
 Ekki lengur hægt að tilkynna
nafnlaust um meint bótasvik til TR
Morgunblaðið/Golli
Nafnleysi Ekki má benda nafnlaust
á svik samkvæmt Persónuvernd.
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Vatnslosandi, örvandi, vöðvastækk-
andi og heilahreinsandi. Yfir þessum
og fleiri eiginleikum er orkudrykk-
urinn Amino Energy sagður búa og
það vakti ýmsar spurningar hjá
Ragnheiði Rafns-
dóttur, skóla-
hjúkrunarfræð-
ingi í grunn-
skólanum á
Hornafirði, eftir
að hún frétti að
drykkurinn væri
vinsæll hjá eldri
nemendum skól-
ans. Í kjölfarið
sendi hún for-
eldrum þeirra
tölvupóst þar sem hún bendir á að
takmarka ætti neyslu barna á slíkum
drykkjum. Umboðsaðili drykkjarins
hér á landi segir að á honum sé
merking sem segi að drykkurinn sé
ekki fyrir yngri en 18 ára.
„Ég frétti að það væri töluvert um
að krakkarnir væru að drekka þessa
drykki,“ segir Ragnheiður. „Ég er
ekki að banna neinum að drekka
orkudrykki, en ég er að biðja fólk um
að vera gagnrýnið.“
Afeitrar heilann
„Með þessum skilaboðum til ykk-
ar er ég að vekja athygli ykkar á
þessu málefni, að þið séuð gagnrýnin
á það sem börnin ykkar eru að láta
ofan í sig, fyrir utan að þessir drykk-
ir eru óþarfir eru þeir yfirleitt dýrir.
Það myndi örugglega mörgum
bregða ef börnin færu að drekka
nokkra kaffibolla fyrir æfingu eða
fyrir skóla,“ skrifar Ragnheiður í
tölvupóstinum til foreldranna.
Hún segist vita til þess að börn
allt niður í 13 ára neyti drykkjarins
reglulega. Þá sé nokkuð um að 14-15
ára stúlkur drekki talsvert magn,
stundum sé það ekki í tengslum við
neina íþróttaiðkun. Þegar hún hefur
spurt unglingana hvers vegna þau
séu að neyta orkudrykkja er svarið
að þau vanti orku. „Af hverju telja 13
ára unglingar sig þurfa orku sem
þessa? Ég kynnti mér innihaldsefnin
og leiðbeiningarnar sem fylgja
drykknum. Í honum eru m.a. vatns-
losandi efni og koffein sem örvar
taugakerfið. Ég veit ekki um neinar
rannsóknir sem sýna að drykkurinn
hafi verið prófaður eða rannsakaður
á börnum og þess vegna vitum við
ekki hvaða áhrif þessi efni hafa á
börn og unglinga.“
Ragnheiður segir að í leiðbein-
ingum með drykknum segi m.a. að
hann afeitri heilann. „Hvað þýðir
það – að þau séu með eitraðan heila?
Það er ýmislegt fullyrt og ég vildi
vekja athygli foreldra á þessu. Ég
hef fengið mjög góð viðbrögð og
þakklæti frá þeim.“
Ekki fyrir yngri en 18 ára
Perform.is er innflytjandi og
dreifingaraðili Amino Energy hér á
landi. María Guðbjartsdóttir, versl-
unarstjóri Pure Performance í
Kópavogi, sem er verslun Per-
form.is, segir að á umbúðum
drykkjarins standi að hann sé ekki
ætlaður þeim sem séu yngri en 18
ára. „Þannig að það ætti að vera á
hreinu að hann er ekki ætlaður börn-
um,“ segir María. Hún segir talsvert
um að ungmenni og foreldrar þeirra
hafi samband við fyrirtækið og
spyrjist fyrir um á hvaða aldri sé
óhætt að neyta fæðubótarefna. „Við
svörum því að það sé ekki fyrir þá
sem eru yngri en 16-18 ára og leggj-
um alltaf áherslu á að fæðubótarefni
séu viðbót við hollan og fjölbreyttan
mat,“ segir María.
Morgunblaðið/Þórður
Orkudrykkir Skólahjúkrunarfræðingur segir að áhrif neyslu þeirra á börn og ungmenni hafi ekki verið rannsökuð.
Vöðvastækkandi, örv-
andi og heilahreinsandi?
 Skólahjúkrunarfræðingur gagnrýnir orkudrykkjaneyslu
Drykkurinn er seldur víða, m.a. í matvöruversl-
unum. Öfugt við marga orkudrykki er hann syk-
urlaus, hann er í duftformi og blandar neytandinn
hann sjálfur samkvæmt leiðbeiningum á umbúðum.
Í auglýsingu fyrir drykkinn segir m.a. að hann inni-
haldi náttúrulega orkugjafa sem „færi þér bæði
kraft og úthald til að takast á við krefjandi verkefni
í skóla eða starfi“ og drykkurinn er sagður nauð-
synleg kraftblanda til að takast á við öll meiri- og
minniháttar átök.
„Þarna er ansi sterkt til orða tekið og ég skil vel
ungling sem les svona auglýsingu og langar í fram-
haldinu til að drekka þennan drykk,“ segir Ragn-
heiður. Þarna er árangri lofað og auðvitað langar
krakkana til að standa sig vel í því sem þau taka sér fyrir hendur.“
„Nauðsynleg kraftblanda“
SEGIR ÁRANGRI LOFAÐ
Amino Energy Er
auglýstur víða.Ragnheiður
Rafnsdóttir
Öryrkjabandalagið sendi í kjölfar
úrskurðar Persónuverndar frá
sér yfirlýsingu enda naut hinn
grunaði svikari liðsinnis þess. Í
yfirlýsingunni kom fram að í úr-
skurðinum hefði verið tekið fram
að samkvæmt lögum um per-
sónuvernd ætti hinn skráði rétt á
vitneskju um vinnslu persónu-
upplýsinga um sig og einnig rétt
á því að vita hvaðan upplýsing-
arnar kæmu. Í ljósi þess að hægt
var að senda inn ábendingar án
þess að gefa upp nafn eða net-
fang sendanda kæmi það í veg
fyrir að hinn skráði gæti notið
réttinda sinna.
Ánægð og glöð
YFIRLÝSING ÖBÍ