Fréttablaðið - 25.04.2015, Blaðsíða 34

25. apríl 2015 LAUGARDAGUR| HELGIN TÆKNI | 34
Óskar Steinn
Ómarsson
formaður
Bersans– Ungra
jafnaðarmanna
í Hafnarfirði
Árið er 2037. Yfir Kyrra-hafi myndast litrík-ar, bogadregnar rákir á himni. Þær brenna í örfáar sekúndur og hverfa. Fáeinir forvitnir
vísindamenn fylgjast með á jörðu
niðri og hátt fyrir ofan fara geim-
farar með vel valin orð. Atburður-
inn ratar vonandi í fjölmiðla en það
verður að teljast ólíklegt.
Fyrirbærið sem fuðrar upp í loft-
hjúpi Jarðar eftir 22 ár er 11 tonna
járnhlunkur að nafni Hubble og
með honum brennur fornaldar-
legur tækjabúnaður og hallæris-
legar tölvur frá 9. áratug 20. aldar.
Þar með lýkur 47 ára dvöl Hubble
á sporbraut um Jörðu. Hann verð-
ur að engu eftir að hafa hringað
plánetuna rúmlega 257 þúsund
sinnum og fært mannkyni marga
af stórkostlegustu leyndardómum
alheimsins. Við höfum aldrei verið
sérstaklega samúðarfull þegar
úrelt tækni er annars vegar.
Auga heimsbyggðarinnar
Þann 24. apríl 1990 húkkaði
Hubble-geimsjónaukinn far með
geimferjunni Atlantis og aldar-
fjórðungi síðar stendur hann enn
vaktina. Hubble er langt því frá
elsta manngerða fyrirbærið á
sporbraut um Jörðu, en líklega það
frægasta. Hugmyndin um sjónauka
á sporbraut um plánetuna, sem
sneiðir hjá truflunum lofthjúpsins,
má rekja allt til ársins 1923. Upp
úr 1943 hófst raunveruleg barátta
stjörnufræðinga og hún stóð ára-
tugum saman. Á endanum fékkst
samþykki og fjármagn og NASA og
ESA tóku höndum saman.
Frá upphafi 10. áratugarins
hefur Hubble margsannað vís-
indalegt mikilvægi sitt. Með því
að rýna í bjagað ljós frá fjarlægum
vetrarbrautum hjálpaði Hubble vís-
indamönnum að setja saman þrí-
víða mynd af hulduefni alheims-
ins. Árið 1994 fylgdist sjónaukinn
með þegar halastjörnuklasinn
Shoemaker-Levy 9 skall á Júpíter
á 216 þúsund kílómetra hraða og
með krafti 300 gígatonna af TNT
(samanlagður sprengikraftur allra
kjarnavopna heimsins samsvarar 7
gígatonnum).
Svarthol skipa síðan sérstakan
sess í sögu Hubble-verkefnisins.
Sjónaukinn sá að ofurstór svart-
hol leynast í flestum vetrarbraut-
um sem eru með áberandi bungu í
miðjunni. Enn fremur virðast vera
tengsl á milli stærðar svartholanna
og umfangs vetrarbrautanna. Sú
staðreynd hjálpaði vísindamönn-
um að skilja mikilvæga þætti í
þróunar sögu alheimsins.
Páll Jakobsson, prófessor í
stjarneðlisfræði við Háskóla
Íslands, er einn af fjölmörgum vís-
indamönnum sem hafa notað gögn
frá Hubble til að rannsaka svart-
hol. Páll var hluti af rannsóknar-
teymi sem sá hvernig risavaxið
svarthol í fjarlægri vetrarbraut
tætti í sig stjörnu á braut um það.
Hubble styður Hubble
Hubble skar síðan endanlega úr
um hversu gamall alheimurinn
er í raun og veru. Vísindamenn
höfðu lengi vel þurft á takast á
við óþolandi þversagnir þar sem
sumar stjörnur virtust vera eldri
en alheimurinn. Hubble tókst að
áætla af mikilli nákvæmni hversu
hröð útþensla alheimsins er og með
(tiltölulega) einföldum hætti gátu
vísindamenn reiknað 13,75 millj-
arða ára aftur í tímann. Þar biðu
reyndar aðrar þversagnir, en það
er önnur saga.
Í vísindasögulegu samhengi er
ein uppgötvun sem vekur sérstaka
athygli. Árið 2013 starði Hubble í
36 stundir á þyrpingu vetrarbrauta
og skilaði um leið sjónrænni stað-
festingu á almennri afstæðiskenn-
ingu Einsteins. Samanlagður massi
þúsunda vetrarbrauta og huldu-
efnis afmyndaði ljós (þyngdarlins-
ur) sem barst frá svæðinu. Ljósið
sveigðist til í tíma og rúmi, rétt
eins og kenning Einsteins gerir ráð
fyrir. Uppgötvunin er skemmtileg
enda hafði stjörnufræðingurinn
Edwin Hubble, sá sem sjónaukinn
er nefndur eftir, að mati margra
einnig sannað kenningu Einsteins
árið 1929 þegar hann sýndi fram á
útþenslu alheimsins.
Óreiðan tekur völd
Lítið breytist með aldarfjórðungs
afmæli Hubble. Næstu árin mun
sjónaukinn halda áfram að rýna í
stjörnurnar en dagar hans eru tald-
ir. Hönnun Hubble gerði ráð fyrir
virkri geimferðaáætlun Banda-
ríkjamanna en hún er vart til
staðar í dag. Fjórum sinnum hafa
geimfarar sinnt viðhaldi á Hubble,
síðast 2009, en það mun aldrei ger-
ast aftur. Eins og allir hlutir á spor-
braut um Jörðu er Hubble í raun í
frjálsu falli. Hann er á lágbraut
yfir Jörðu, í 560 kílómetra hæð
og öll gervitungl á slíku róli finna
fyrir litlu en þó umtalsverðu álagi.
Séð með augum Hubble í 25 ár
Eitt mikilvægasta tól stjörnufræðinga fagnar aldarfjórðungi á sporbraut. Dagar þessa lukkudýrs geimvísindanna taldir.
MORTAL KOMBAT X
★★★★ ★
PS4 BARDAGALEIKUR
Tíundi leikurinn í Mortal Kombat-
seríunni er sá besti hingað til. Eins
og áður er leikurinn best nýttur í að
berjast við vini sína og vandamenn.
Aftur á móti er sagan svo æðislega
klisjukend og hallærisleg að það er
stórskemmtilegt að fara í gegnum
hana.
Mortal Kombat X lítur vel út, allar
hreyfingar hafa verið stórbættar og
bardagar eru mjög flæðandi. Fjöl-
margir nýir karakterar eru kynntir til
leiks og er hægt að spila þrjár útgáfur
af þeim öllum. Það víkkar leikinn
mikið og gerir spilunina skemmtilegri
fyrir vikið. Þá er vert að nefna að MK
hefur aldrei verið eins blóðugur.
Það sem hefur lengi stuðað undir-
ritaðan varðandi Mortal Kombat-
leikina er að það er sama hvað
maður æfir sig og lærir mörg brögð,
maður virðist alltaf tapa fyrir fólki
sem pikkar bara á einhverja takka á
gífurlegum hraða og er svo steinhissa
þegar það vinnur.
Netspilun hefur verið bætt. Þegar
leikurinn er fyrst spilaður þarf að
velja einn af fimm flokkum sem
berjast um stig í hverri viku. Sá
flokkur sem sigrar er verðlaunaður
með nýjum svokölluðum Fatalities,
eða endabrögðum, breyttu útliti
bardagamanna og öðru.
Á heildina litið er Mortal Kombat
umfram allt skemmtilegur leikur
að spila. Framleiðendum leiksins,
NetherRealm Studios, tekst vel að
halda þróun leiksins áfram svo að bæði
gamlir spilarar kannist við hann og nýir
séu fljótir að læra inn á hann. - skó
Mortal Kombat aldrei betri og blóðugur sem aldrei fyrr
➜ NASA gerir ráð fyrir að
Hubble verði á braut um
Jörðu næstu 22 árin. Árið
2037, þegar Hubble verð-
ur löngu óstarfhæfur, nær
annað lögmál varmafræð-
innar yfirhöndinni og Hubble
kveður stjörnurnar.
HUBBLE Ultra-Deep Field er ljósmynd sem sjónaukinn tók á 4 mánaða tímabili yfir áramótin 2003-2004. Hann horfði 13 milljarða ára aftur í tímann. Á myndinni er að finna 10 þúsund vetrarbrautir. Myndin var tekin
af litlu svæði á himninum í stjörnumerkinu Ofninum. Hubble fann þessar vetrarbrautir á agnarsmáum bletti sem samsvarar einum 13 milljónasta af himninum. Hubble verður öðru lögmáli varmafræðinnar að bráð.
MIKLAR
BREYTINGAR
Þrátt fyrir
að mörg
kunnugleg
andlit sé í
leiknum hefur
fjölmörgum
verið bætt við.
TWITTER
Ég elska Twitter. Íslenska Twitter-samfé-
lagið stækkar hratt og hefur aldrei verið
fjölbreyttara. Ég er @osomarsson á Twitter.
STRÆTÓ
Ég elska að taka Strætó en þar sem ég
nota hann ekki nógu reglulega til að
kaupa áskriftarkort hentar appið mér
frábærlega.
SPOTIFY
Ég er ekki alltaf með tónlist í eyrunum en
Spotify er frábært til að geta nálgast þá
tónlist sem ég vil þegar mér hentar.
PAGES MANAGER
Ég er mikið í pólitísku starfi
og Pages Manager er
nauðsynlegt til að halda
utan um þær Facebook-
síður sem ég stjórna.
AIRBNB
Þegar ég ferðast vil ég frekar gista í
heimahúsum en á hótelum. Þannig kynn-
ist ég heimafólki og heimagistingar eru
oftar en ekki ódýrari en hótelgisting.
DUOLINGO
Ég er að fara til Spánar í næsta mánuði
og eyði um þessar mundir stórum hluta
af frítíma mínum í að rifja upp
spænskuna.
WIKIPEDIA
Wikipedia er uppáhaldsbankinn minn.
Endalaust af staðreyndum. Ef ég er í vafa
um eitthvað þá veit Wikipedia svarið.
HOW TO TIE A TIE
Ég get ekki fyrir mitt litla líf lært að binda
bindishnút. Ég veit ekki hvort þetta er
besta bindishnútaappið á markaðnum, en
það hefur aldrei brugðist mér.
UPPÁHALDS
ÖPPIN8
4G 9:41 AM
Wikipedia
Airbnb
Pages Manager How To Tie a Tie
Twitter
Spotify
Strætó
Kjartan Hreinn
Njálsson
kjartanh@365.is
Duolingo
0
3
-1
2
-2
0
1
5

2
3
:3
9
F
B
1
0
4
s
_
P
0
7
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
3
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
7
6
A
-8
3
F
C
1
7
6
A
-8
2
C
0
1
7
6
A
-8
1
8
4
1
7
6
A
-8
0
4
8
2
8
0
X
4
0
0
1
B

F
B
1
0
4
s
_
2
4
_
4
_
2
0
1
5
C
M
Y
K