Læknablaðið - 01.11.2015, Blaðsíða 33

U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
LÆKNAblaðið 2015/101 533
frekar lagt eitthvað til málanna og miðlað
af reynslu og þekkingu.“
Ólíkar aðstæður eftir löndum
Sveinn segir það bæði styrk og veik-
leika WHO að vera samtök margra þjóða.
„Það þýðir að þó við í stjórninni sjáum
ýmsa veikleika innan ákveðinna landa
getum við ekki gengið þar inn og tekið
stjórnina. Þar verður að beita öðrum
aðferðum. Styrkurinn felst hins vegar í því
að þegar mörg lönd hafa tekið sameigin-
lega ákvörðun í tilteknu máli er erfitt fyrir
einstök lönd að vera á móti. Sérstaklega
þegar um er að ræða heilbrigðismál þar
sem velferð fólksins er í forgrunni. WHO
vinnur að málum á nokkrum þrepum
og neðsta þrepið er fólkið á gólfinu, þeir
sem fara inn fyrir okkar hönd og aðstoða,
fræða og kenna heilbrigðisstarfsmönnum
í þeim löndum þar sem vandamálin eru
til staðar og skortur á þekkingu. Hvernig
rækta á berklabakteríur, hvernig á að leita
að smitberum, hvernig á að hindra smit og
slík grundvallaratriði. Næsta þrep getur
verið að fá sérfræðinga WHO til að skoða
ákveðna hluta heilbrigðiskerfis og benda
á leiðir til að gera þá skilvirkari og hag-
kvæmari, skoða tryggingavernd ákveðinna
hópa og lífsstíl þeirra sem getur haft áhrif
á aðgang þeirra að heilbrigðiskerfinu.
Dæmi um slíkt eru hópar sem sífellt eru á
faraldsfæti eins og Rómafólkið eða hópar
sem neita að láta bólusetja börnin sín og
skapa þannig hættu á því að upp komi
faraldrar smitsjúkdóma eins og dæmi eru
um. Í þeim löndum sem þurfa mestan
stuðning hefur WHO rekið landaskrif-
stofur um lengri eða skemmri tíma. Næsta
þrep ofan við þetta eru sérfræðingar WHO
sem starfa í höfuðstöðvunum í Kaup-
mannahöfn. Það geta skapast þær aðstæð-
ur tímabundið í tilteknu landi að þörf sé á
sérfræðiráðgjöf og þeir sem starfa í höfuð-
stöðvunum eru miklir sérfræðingar hver
á sínu sviði með mikla reynslu. Efsta lagið
getum við síðan sagt að sé aðalstöðvar
Sameinuðu þjóðanna í New York þar sem
samþykktar eru áætlanir fyrir allan heim-
inn til lengri tíma samanber markmið um
sjálfbærni 2015-2030. Það snertir starfsemi
okkar enda er WHO undirstofnun Sam-
einuðu þjóðanna. Þar hafa verið gerðir al-
þjóðlegir sáttmálar um tiltekna þætti heil-
brigðismála sem WHO fylgir síðan eftir.
Ég nefni FCTC sáttmálann (WHO Fram-
ework Convention on Tobacco Control) þar
sem þjóðir heims hafa skuldbundið sig til
að draga úr tóbaksnotkun með öllum til-
tækum ráðum.“
Fjölónæmar bakteríur eru mikil ógn
„Á alþjóðavísu er WHO að fást við að-
stæður í ólíkum heimshlutum sem gætu
varla verið ólíkari. Annars vegar er verið
að reyna draga úr hungurdauða og koma í
veg fyrir útbreiðslu mjög auðmeðhöndlan-
legra smitsjúkdóma og hins vegar er verið
að fást við afleiðingar ofáts og óheilbrigðs
lífsstíls sem veldur ýmsum langvinnum
og banvænum sjúkdómum.“
Mikilvægi þess að þjóðir hafi með sér
náið og öflugt samstarf í heilbrigðismálum
er augljóst enda virða sýklar og veirur
engin landamæri. „Þetta hefur aldrei verið
jafn mikilvægt og nú þar sem flutningar
fólks á milli heimshluta eru meiri og örari
en nokkurn tíma fyrr í sögu mannkyns.
Við stöndum líka frammi fyrir þeirri
ógn að gagnvart fjölónæmum bakteríum
eru flest sýklalyf gagnslaus. Að óbreyttu
stefnum við hraðbyri inn í sama ástand
gagnvart bakteríusýkingum og fyrir daga
sýklalyfjanna. Það er því miður sáralítið í
pípunum hvað varðar ný lyf til að taka á
þessu og pípurnar í lyfjaþróun eru mjög
langar, 10-15 ár, frá því að einhverjum
dettur eitthvað í hug og þangað til nothæft
lyf dettur út á hinum endanum. Lyfjafyrir-
tækin hafa oft ekki áhuga á veikum mörk-
uðum. Ebólufaraldurinn er gott dæmi um
þetta þar sem veiran var þekkt frá því um
1980 en svæðið var afmarkað, fátækt og
því enginn markaður fyrir lyf gegn þessu.
Um leið og Ebólan fór að ógna hinum vest-
ræna hluta heimsins var allt sett á fullt og
lyf komið fram á rétt rúmlega ári. Það má
sannarlega draga lærdóm af þessu.“
„Það er einnig ánægjulegt að Ísland hefur ekki
verið mikill þiggjandi aðstoðar WHO frá stofnun
eftir síðari heimsstyrjöldina. Við höfum verið í
þeirri stöðu að geta frekar lagt eitthvað til málanna
og miðlað af reynslu og þekkingu,“ segir Sveinn
Magnússon sem nýverið var kjörinn í stjórn Evr-
ópusvæðis WHO.