Dagblaðið Vísir - DV - 22.07.2009, Blaðsíða 45

Bókafélagið Urður sendi nýlega
frá sér þýðingu á bókinni Aftur til
kreppuhagfræði: Krísan 2008 eft-
ir bandaríska hagfræðinginn Paul
Krugman.
Krugman er kennari við Prince-
ton-háskóla í Bandaríkjunum og
hlaut hann Nóbelsverðlaunin í hag-
fræði í fyrra. Hann skrifar auk þess
reglulega pistla um efnahagsmál í
bandaríska blaðið New York Times
og njóta þeir mikilla vinsælda.
Bókin sem nú er gefin út á ís-
lensku er endurgerð útgáfa af bók
sem Krugman gaf út árið 1999 sem
nefnist Aftur til kreppuhagfræði.
Tilefni þeirrar bókar var efnahags-
lægðin sem þá fór yfir Asíu og síð-
ar Suður-Ameríku og þá sérstaklega
Argentínu. Krugman gefur bókina
nú út aftur og breytir henni töluvert
með hliðsjón af efnahagskreppunni í
heiminum árið 2008.
Orsakir heimskreppunnar 2008
Í bókinni reynir Krugman að svara
því hvað olli efnahagskreppunni
árið 2008 og setur hana í samhengi
við aðrar stórar efnahagslægðir frá
kreppunni miklu á fjórða áratugnum.
Hann ræðir nokkuð um fall fjárfest-
ingabankans Lehman Brothers um
miðjan september í fyrra og kemst að
þeirri niðurstöðu að sá atburður hafi
markað upphaf kreppunnar sem nú
gengur yfir heiminn.
Bók Krugmans gæti því verið
ágætis viðbót við þær kreppubæk-
ur sem komið hafa út um hrunið á
íslensku og hugsanlega getur hún
hjálpað íslenskum lesendum að öðl-
ast betri heildarmynd af orsökum
kreppunnar á heimsvísu. Þó svo að
hrunið hér á landi hafi hugsanlega
verið óumflýjanlegt er ekki nokkur
vafi á því að ytri þættir komu banka-
hruninu á Íslandi af stað á þeim tíma
sem það byrjaði.
Eftirlitsleysi og freistnivandi
Það er einkum tvennt í yfirliti Krug-
mans yfir sögu og þróun bankastarf-
semi í heiminum sem ég hjó eft-
ir og sem skipt gæti töluverðu máli
í bankahruninu hér á landi. Krug-
man talar um það að eftirlit hins op-
inbera með fjármálamörkuðum hafi
verið mjög gott frá fjórða áratug síð-
ustu aldar, frá kreppunni miklu, og
fram á þann níunda þegar byrjað var
að afnema reglur og eftirlitið með
fjármálaheiminum minnkaði, með-
al annars vegna frjálshyggjuhug-
mynda Ronalds Reagan og Margrét-
ar Thatcher (58).
Krugman segir að þetta eftirlit
hins opinbera með fjármálamörk-
uðum fyrir þennan tíma hafi komið
í veg fyrir að ófyrirleitnir spákaup-
menn hafi getað opnað banka og
laðað til sín marga sparifjáreigend-
ur með því að bjóða upp á háa vexti.
Svo segir Krugman: „Síðan er að lána
áhættusæknum spákaupmönnum
(helst vinum eða sjálfum sér í skjóli
annars fyrirtækis) fé með háum vöxt-
um. Sparifjáreigendur spyrja sig ekki
um öryggi fjárfestinganna vegna þess
að þeir vita að spariféð er tryggt hvort
eð er. Og nú er komin einhliða trygg-
ing: ef allt gengur vel verða menn
ríkir en ef allt fer úrskeiðis ganga þeir
bara burt og láta ríkisstjórnina um að
hreinsa upp eftir sig.“ (57) (Þessi orð
eru reyndar óþægilega kunnugleg
þegar hugsað er um Icesave-málið
hér heima.) Krugman segir að afleið-
ingin af þessu minnkandi eftirliti hafi
verið sú að á níunda áratug síðustu
aldar hafi brotist út alheimsfaraldur
freistnivanda eða siðrænnar áhættu
(e. moral hazard) en það er hættan
á því að einstaklingar í viðskiptalíf-
inu fari að hegða sér á óeðlilegan
eða óæskilegan hátt siðferðilega séð
til að græða peninga: Eftirlitsleysið
gerir það að verkum að fjármagns-
eigendur teygja sig eins langt og þeir
geta innan, og jafnvel utan, ramma
laganna.
Líklega á þessi lýsing Krugmans
nokkuð vel við íslenska efnahags-
hrunið þó svo að eftirlit með við-
skiptalífinu hafi vitanlega aldrei ver-
ið beysið hér á landi sökum þess hve
ungur íslenski fjármála- og hluta-
brefamarkaðurinn er. En líkind-
in stafa af því að hugmyndafræðin,
nýfrjálshyggjan og markaðsvæðing
samfélagsins, sem lá til grundvall-
ar eftirlitsleysinu í öðrum löndum,
ruddi sér einnig til rúms hér á landi
síðar, eftir einkavæðingu ríkisbank-
anna á fyrstu árum þessarar aldar.
Sú hringrás fjármagns frá eigendum
bankanna til eigin fyrirtækja og fé-
laga og viðskiptafélaga er svo aftur
ein af afleiðingum þessa skorts á eft-
irliti (57), en um þennan þátt hruns-
ins fjallaði Jón Fjörnir Thoroddsen
ágætlega í bók sinni Íslenska efna-
hagsundrið: Flugeldahagfræði fyrir
byrjendur og talar hann þar um list-
ina að lána sjálfum sér. Merkimið-
inn sem hægt er að hengja á þessa
þróun er svo það sem Krugman kall-
ar einkavinakapítalisma (bls. 74).
Úir og grúir af
leiftrandi hugmyndum
Það úir og grúir af skemmtilegum
hugmyndum í bók Krugmans og
þýðandanum tekst yfirleitt að koma
þeim vel yfir á íslensku þannig að
bókin er þægileg aflestrar. Það er
ekki mikið um klaufalegar þýðingar
í bókinni þó vissulega sé þýðandinn
að glíma við tæknihugtök úr hag-
fræði sem ekki hafa verið mikið not-
uð hér á landi, til dæmis orð eins og
freistnivandi sem sennilega fáir sem
ekki eru innvígðir inn í tungutak
viðskiptalífsins hafa heyrt talað um.
Eins er ekki mikið um innsláttar- og
þýðingarvillur þótt þær slæðist inn
á nokkrum stöðum, sbr. „regluleg-
um millibili“(bls. 114); „Beijing“ en
ekki Peking (bls. 145) og „mög erf-
ið“ (bls. 153). Þessir litlu hnökrar
koma þó ekki að sök svo einhverju
skipti og er bók Krugmans snörp og
skemmtileg aflestrar.
Bókin ætti því að geta hjálpað
íslenskum lesendum sem áhuga
hafa á íslenska efnahagshruninu að
setja það í samhengi við þá atburði
úti í heimi sem hafa orsakað það að
hluta sem og til að skilja betur þá
efnahagslægð sem nú gengur yfir
heiminn.
Ingi F. Vilhjálmsson
ingi@dv.is
á m i ð v i k u d e g i
Hvað Heitir lagið?
„Og það er ekkert sem ég get gert
þegar ég uppgötva með skelfingu
að köngulóarmaðurinn
ætlar að borða mig í kvöldmat.“
Bræðslan
Brestur á
Tónlistarhátíðin Bræðslan á Borg-
arfirði eystri fer fram um komandi
helgi. Í ár koma fram Hinn íslenzki
Þursaflokkur, Páll Óskar og Monika
ásamt strengjasveit, B. Sig og Jónas
Sig og nýkrýndir sigurvegarar Mús-
íktilrauna, Bróðir Svartúlfs. Þess má
geta að hátíðin fagnar fimm ára af-
mæli sínu að þessu sinni. Að jafnaði
hafa rúmlega þúsund manns sótt
Borgarfjörð eystri heim Bræðslu-
helgina sem verður að teljast ágætis
viðbót við íbúafjöldann sem telur
um 150 manns. Að sögn hátíðar-
haldara hafa nú rúmlega sex hundr-
uð manns tryggt sér miða og því ein-
ungis tæpir tvö hundruð miðar eftir.
Verð aðgöngumiða í forsölu er 5000
krónur á midi.is.
Þokulúðrar
á grand
Hin víðfræga andfólkhljómsveit
The Foghorns heldur tónleika á
Grand Rokk á miðvikudaginn í
næstu viku. Um er að ræða út-
gáfutónleika en The Foghorns,
sem kemur alla leið frá Seattle,
gaf nýverið út fimmtu breiðskífu
sína, A Diamond as Big as the
Motel 6. Hljómsveitin hefur áður
spilað hér á landi við góðan orð-
stír. Benni Hemm Hemm kemur
einnig fram á tónleikunum en
þetta eru fyrstu tónleikar hans á
Íslandi á þessu ári. Húsið er opn-
að kl. 21, aðgangseyrir er 1000
krónur.
tilraunir í tanki
Rósa Sigrún Jónsdóttir myndlistar-
maður opnaði sýninguna Hljóð-leg
í lýsistanki í Djúpuvík á Ströndum
um síðustu helgi. Rósa kom fyrst
inn í einn lýsistankinn sem tilheyrir
gömlu síldarverksmiðjunni í bænum
í fyrrasumar og kveðst hafa heillast
algerlega af þessu rými „sem ómar
næstum því inn í eilífðina!“ eins
og listakonan segir í tilkynningu. Í
framhaldinu fór hún að gera tilraun-
ir í einum tankinum og niðurstaða
þeirra er gerð opinber á sýningunni
sem stendur til 20. ágúst.
freistnivandi
og eftirlitsleysi
Gagnrýnir freistnivanda Paul Krug-
man, hagfræðingur við Princeton-
háskóla, ræðir töluvert um freistni-
vanda í bók sinni sem fjallar öðrum
þræði um efnahagshrunið í haust.
Áhugavert gæti verið fyrir íslenska
lesendur að kynna sér freistnivanda í
viðskiptum en með hugtakinu er það
útskýrt hvernig bisnessmenn falla í
freistni og hegða sér ósiðlega til að
maka krókinn.
fókus 22. júlí 2009 miðvikudagur 45
Aftur til kreppuhAg-
fræði: krísAn 2008
Höfundur: Paul Krugman
Útgefandi: Bókafélagið Urður
Þýðandi: Elín Guðmundsdóttir
bækur
Svar: LuLLaby mEð THE CurE