Dagblaðið Vísir - DV - 15.01.2010, Blaðsíða 22

Hundruð þúsunda Haíta hafa beðið
aðstoðar alþjóðasamfélagsins síðan
öflugur jarðskjálfti reið yfir höfuðborg-
ina Port-au-Prince á þriðjudaginn.
Mikil ringulreið varð í borginni og
fólk leitaði örvinglað ættingja í rúst-
um húsa sem hrunið höfðu til grunna.
Lík lágu eins og hráviði á götum borg-
arinnar og slasaðir gátu hvergi leitað
aðstoðar því flestar sjúkrastofnanir
höfðu skemmst.
Fyrstu björgunar- og hjálparstarfs-
menn komu til landsins aðfaranótt
fimmtudagsins og var íslenska sveit-
in á meðal þeirra fyrstu. Mikið liggur
við að björgunarstörf hefjist sem fyrst
og björgunar- og leitarsveitir þurfa að
keppa við tímann í viðleitni til að finna
fólk á lífi í rústunum.
Umfang hamfaranna er slíkt að erf-
itt getur reynst að meta manntjón og
skemmdir. Þeir sem lifðu skjálftann
af glíma við vatnsskort auk þess sem
hlutar borgarinnar eru án rafmagns.
Því greip fólk til þess ráðs að kveikja
elda á götum úti til að ylja sér, hugga
aðra og leita huggunar sjálft.
Rauði krossinn áætlaði að þrjár
milljónir manna þyrftu á aðstoð
að halda, húsaskjóli, matvælum og
hreinu vatni, og fjöldi Haíta myndi
þurfa aðstoð út árið.
„Í sumum hverfum er ekkert fólk
að sjá og ég veit ekki hvar íbúar þeirra
eru,“ sagði René Préval, forseti lands-
ins, en hann áætlaði að 30.000 til
50.000 manns hefðu farist í jarðskjálft-
anum. Jean-Max Bellerive forsætis-
ráðherra er enn svartsýnni og sagði
að fjöldi látinna gæti jafnvel hlaupið á
hundruðum þúsunda.
Talsmaður haítíska Rauða kross-
ins, Pericles Jean-Baptiste, sagði að
lyfjabirgðir stofnunarinnar væru á
þrotum. „Það eru of margir sem þarfn-
ast hjálpar, okkur skortir tæki, okkur
skortir líkpoka,“ sagði hann.
Undir þetta taka samtökin Læknar
án landamæra sem voru meðal þeirra
fyrstu á vettvang eftir skjálftann ógur-
lega. Um 800 starfsmenn samtakanna
voru staddir í landinu þegar jarð-
skjálftinn reið yfir og hafa þeir undan-
farna tvo daga verið að athafna sig við
bágbornar aðstæður í Port-au-Prince.
Einn af yfirmönnum Lækna án
landamæra á svæðinu, Stefano Zann-
ini, lýsti aðstæðum á vefsíðu sam-
takanna. „Ég heimsótti fimm sjúkra-
miðstöðvar í dag, þar á meðal stóran
spítala, og flestar þeirra voru óstarf-
hæfar. Margar þeirra eru illa skemmd-
ar og ég sá óhugnanlegt magn af lík-
um.“
Á fimmtudaginn lýstu fréttaskýr-
endur CNN á vettvangi aðstæðum
sem svo að gríðar sterk nálykt hefði
mætt björgunarsveitarfólki sem barð-
ist við að sinna skyldum sínum við erf-
iðar aðstæður á vettvangi, umkringt
særðum íbúum og stöflum af líkum
á götum úti. „Miðbær Port-au-Prince
samanstendur af líkum og grjótmuln-
ingi,“ sagði Eric Marrapodi, fréttamað-
ur CNN á Haítí.
22 FÖSTUDAGUR 15. janúar 2009 FRÉTTIR
KOLBEINN ÞORSTEINSSON
blaðamaður skrifar: kolbeinn@dv.is
Haítí er á vesturenda eyjunn-
ar Hispaníóla í Karíbahafi. Haítí
þekur um þriðjung eyjunnar, en
Dóminíska lýðveldið er á austur-
hluta eyjunnar. Upphaflega var
Hispaníóla byggð Taíno Arawak-
indjánum, en þann 5. desember
1492 tók Kristófer Kólumbus land
í Saint-Nicolas, lýsti eyjuna eign
Spánar og hófst þá tími hörm-
unga hjá eyjarskeggjum.
Eyjarskeggjum var gert að
vinna gull undir stjórn hinna
nýju herra og voru þeir sem neit-
uðu að vinna annaðhvort drepn-
ir eða hnepptir í þrældóm.
Evrópumennirnir báru með
sér smitsjúkdóma sem voru með
öllu óþekktir í Karíbahafinu og voru þeir ein
helsta ástæða fækkunar eyjarskeggja. En fækk-
unina mátti einnig rekja til slæmrar meðferðar,
vannæringar og lækkandi fæðingartíðni. Fyrsti
bólusóttarfaraldurinn geisaði á eynni árið 1507.
Þrælaeyja
Þrælainnflutningur Spánverja hófst upp úr 1517
og Taíno Arawak-indjánar dóu nánast út á Hisp-
aníóla. Þeir sem voru svo lánsamir að komast
undan komu sér fyrir í fjöllunum og síðar meir
blönduðust þeir afrískum strokuþrælum og úr
varð kynþátturinn „zambos“.
Innan tíðar settust Frakkar að á vesturhluta
Hispaníóla en þeir samþykktu ekki yfirvald
Spánverja fyrr en 1660 og átök voru nokkuð tíð.
Árið 1697 skiptu Frakkar og Spánverjar með sér
Hispaníóla. Frakkar fengu vesturhluta eyjunnar
og kölluðu Saint Domingue.
Franskir landnemar streymdu til Saint Dom-
ingue og í kringum 1790 var svo komið að Frakk-
ar höfðu stungið Spánverja af með tilliti til auð-
legðar og íbúafjölda og Saint Domingue varð ein
ríkasta nýlenda Frakka í Nýja heiminum.
Saint Domingue hefur verið lýst sem einni
grimmilegustu þrælanýlendu sögunnar sé
horft til þeirrar hörkulegu meðferðar sem þræl-
ar sættu, en talið er að þriðjungur nýinnfluttra
þræla hafi dáið innan örfárra ára eftir komuna
þangað.
Bylting í Frakklandi
og Saint Domingue
Franska byltingin 1789-
'99 olli samfélagslegum
róstum á Saint Dom-
ingue og árið 1791 hófst
uppreisn á meðal þræl-
anna og jókst spennan
enn frekar í kjölfar aftöku
Loðvíks XVI Frakklands-
konungs. Frakkar afnámu
þrælahald í nýlendunni
með það fyrir augum að
mynda bandalag með
frjálsum þeldökkum íbú-
um eyjarinnar. Sex mán-
uðum síðar var þrælahald
afnumið.
Það kom í hlut Toussaints L'Ouverture, fyrr-
verandi þræls og leiðtoga í uppreisninni, að
koma á friði í Saint Domingue og hafði hann að
lokum erindi sem erfiði. L'Ouverture hafði kom-
ið á fót sveigjanlegum her, og öguðum, og hrakti
á brott bæði Frakka og Breta sem hugðu á innrás
í nýlenduna og stofnaði viðskiptasamband við
Bandaríkin og Bretland.
Svik Frakka og sjálfstæði
En á Frakka runnu tvær grímur með tilliti til
þrælahalds í nýlendunum og Napóleon Bonap-
arte sendi 30.000 manna her til að hernema eyj-
una að nýju og koma á þrælahaldi. Frakkar buðu
L'Ouverture til samningaviðræðna, rændu hon-
um og sendu til Frakklands þar sem hann end-
aði ævi sína sem fangi.
Við kyndlinum tók önnur frelsishetja, Jean-
Jacques Dessalines, og hafði hann sigur gegn
Frökkum og að lokum fór svo að hinir fyrrver-
andi þrælar lýstu yfir sjálfstæði og Haítí varð til
1. janúar 1804, eina ríkið sem varð til í kjölfar
þrælauppreisnar.
Dessalines gerði útlæga eða lét drepa alla
hvíta menn sem eftir voru, en var sjálfur ráðinn
af dögum 1806 og ríkið skiptist upp í konungs-
ríki Henris Christophe í norðri og lýðveldi undir
stjórn Alexandres Pétion í suðri. Að lokum tókst
Jean-Pierre Boyer, sem síðar varð forseti, að
sameina Haítí.
Bitbein stórvelda
Frakkar voru þó allt annað en sáttir og í júlí 1825
sendi Karl X konungur fjórtán skipa flota til að
endurheimta Haítí. Til að halda sjálfstæði komst
Boyer að samkomulagi við Frakka. Samkvæmt
því myndu Frakkar viðurkenna sjálfstæði Haítí
gegn greiðslu 150 milljóna franka og var greiðsl-
an hugsuð sem skaðabætur vegna tapaðs gróða
af þrælasölu. Greiðslan var síðar lækkuð í 90
milljónir franka.
Boyer var við völd á Haítí til 1843 þegar hann
var neyddur frá völdum og í kjölfarið fylgdi fjöldi
valdaránstilrauna, og hlutar hersins, yfirstéttin
og verslunarstéttin deildu um völdin, en þegar
hér var komið sögu voru innflytjendur frá Þýska-
landi, Bandaríkjunum, Frakklandi og Englandi
orðnir fjölmennir í ríkinu.
Árið 1888 studdi Bandaríkjastjórn byltingu
hersins gegn ríkisstjórninni og síðar reyndu
fleiri ríki að seilast til valda á Haítí. Í janúar 1914
gengu breskir, bandarískir og þýskir hermenn á
land undir því yfirskyni að borgarar þeirra landa
þyrftu á vernd að halda.
Undir bandarískum yfirráðum
Haítí var hersetið af Bandaríkjamönnum frá
1915 til 1935. Eftir brottför Bandaríkjamanna
fór þjóðvarðlið með stjórn landsins til 1957. Frá
1957 til 1986 ríkti einræðisfjölskylda Duvaliers á
Haítí og breytti ríkinu í eins konar konungsríki
sem einkenndist af persónudýrkun og spillingu.
Fjölskyldan stofnaði dauðasveitir og fjöldi Haíta
flúði land. Duvalier-fjölskyldan naut stuðnings
Bandaríkjamanna til ársins 1986 þegar mótmæli
gegn fjölskyldunni neyddu hana í útlegð.
Í desember 1990 var Jean-Bertrand Aris-
tide kjörinn forseti Haítí, en neyddist til að flýja
í útlegð í september 1991. Hann tók aftur við
embættinu 1994 fyrir milligöngu Bandaríkja-
manna. Aristide lét af embætti 1995 og var
endurkjörinn árið 2000. 2004 neyddist Aristide
til að flýja enn á ný eftir valdarán hersins. Nú-
verandi forseti Haíti, René Préval, var kjörinn
árið 2006, en hann var einnig forseti ríkisins frá
1995 til 2000.
Seinni tíma hamfarir
Haítar eru ekki óvanir náttúruhamförum og
þann 17. september 2004 skildi hitabeltisstorm-
urinn Jeanne eftir sig slóð dauða og eyðilegging-
ar. Rúmlega 3.000 manns fórust í flóðum og aur-
skriðum. Í maí sama ár fórust yfir 3.000 í flóðum.
Banvænir hitabeltisstormar árið 2008 kost-
uðu að minnsta kosti 331 mannslíf og hvirfilbylj-
ir árið 1999 kostuðu 9.398 mannslíf.
Síðustu hamfarirnar sem þessi hrjáða þjóða
þarf að þola áttu sér stað á þriðjudaginn þeg-
ar jarðskjálfti sem mældist 7 á Richter reið yfir
með þeim afleiðingum að fjöldi húsa hrundi til
grunna og tugir þúsunda létust.
Saga Haítí
„Í sumum hverfum er
ekkert fólk að sjá og
ég veit ekki hvar íbúar
þeirra eru.“
„OKKUR SKORTIR LÍKPOKA“
Jean-Jacques Dessalines Sýndi
nýlenduherrunum enga miskunn.
Barist við ströndina Haítí varð
sjálfstætt ríki 1. janúar 1804.
Þeir sem lifðu af jarðskjálftann á Haítí
höfðust við á götum úti í kjölfar skjálftans.
Víða var ekkert rafmagn, hreint vatn og
matvæli skorti og fólk beið í örvæntingu
eftir hjálp alþjóðasamfélagsins. Umfang
hamfaranna er gríðarlegt og þær munu
hafa áhrif á um þrjár milljónir manna.
Ungt fórnarlamb Slösuð
stúlka liggur á dýnu úti á götu.