Dagblaðið Vísir - DV - 29.10.2010, Blaðsíða 26

26 umræða 29. október 2010 föstudagur
Ég fór um dag-
inn að sjá heim-
ildarmyndina
Norð Vestur
sem Einar Þór
Gunnlaugsson
frumsýndi ný-
lega. Myndin
fjallar um snjó-
flóðið skelfi-
lega sem féll
á Flateyri við
Önundarfjörð
haustið 1995.
Uppistaðan í myndinni eru viðtöl
við fólk sem lenti í flóðinu eða tók
þátt í björgunarstörfum með einum
eða öðrum hætti. Einnig fá áhorf-
endur að sjá skemmtilegar myndir
af lífinu í plássinu fyrir snjóflóðið –
og einföld en áhrifarík tölvugrafík
sýnir svo leiðina sem flóðið féll.
Snjóflóðið á Flateyri var hrylli-
legt áfall á sínum tíma, eiginlega
ótrúlegt. Snjóflóð hafði ekki valdið
verulegum skaða á Íslandi í lang-
an tíma fyrr en á útmánuðum 1995
þegar flóð féll á Súðavík og meira en
tugur manns féll í valinn. Auðvitað
hnykkti mönnum illa við, en það
var þó hægt að afgreiða það sem
skelfilegt slys sem eflaust myndi
ekki gerast aftur í mjög langan tíma
– að snjóflóð legði stóran hluta bæj-
arfélags svo illilega í eyði.
SVO GERÐIST ÞAÐ AFTUR
En svo gerðist það aftur aðeins
hálfu ári síðar. Það var samt ekki
partur af sama vetri, á milli hafði
komið vor og sumar, og þetta virt-
ist á einhvern hátt svo ótrúleg tilvilj-
un að það var næstum eins og ver-
ið væri að sýna mönnum fram á að
hvað sem liði allri nútímatækni og
framþróun mannsins, þá yrðu slíkir
hlutir lítils virði þegar náttúran vildi
sýna vald sitt.
Mynd Einars Þórs er gerð af
miklum skilningi og nærfærni, og
kannski skiptir máli að hann er ætt-
aður af Vestfjörðum, og þekkir því
þetta umhverfi út og inn. Fyrir fá-
einum árum gerði hann leikna bíó-
mynd sem gerðist á Barðaströnd-
inni og fékk því miður alltof litla
athygli, því það var bráðskemmti-
leg mynd og ágæt mynd af íslenskri
sveit og fólkinu sem þar lifir sínu
lífi. Þessi mynd hét Heiðin. Í heim-
ildamyndinni Norð Vestur er Einar
Þór vitaskuld á öðrum slóðum, og
hugguleg kímnin sem einkenndi
leiknu myndina er vitaskuld fjarri
sögunni um snjóflóðið – en hún er
samt ekki neitt yfirþyrmandi átak-
anleg. Maður skynjar þær miklu og
sáru tilfinningar sem flóðið vakti,
fremur en að þeim sé slett framan
í áhorfandann. Og sú tilfinning sem
stendur eftir er raunar aðdáun yfir
því af hve miklu æðruleysi Flateyr-
ingar brugðust við – og sömuleiðis
það fólk sem kom þeim til aðstoðar,
og jafnvel þjóðin öll – sem varð fyrir
öðru áfallinu af þessu tagi á aðeins
hálfu ári.
Sú samstaða og sá hlýhugur sem
spratt upp á landinu í garð þeirra
sem áttu um sárt að binda, það var
raunar ekki síst það sem vakti at-
hygli á sínum tíma. “Þegar eitthvað
bjátar á, þá standa allir Íslendingar
saman,” sögðu menn hver í kapp við
annan, þegar bæði íbúar á Flateyri
og þjóðin öll var að reyna að takast
á snjóflóðið og afleiðingar þess. Og
það var líka alveg áreiðanlega rétt.
Þeir sem muna þessa atburði muna
hve samstaðan var þétt og rík – hún
var næstum áþreifanleg.
EKKI SÉREINKENNI
ÍSLENDINGA
Ég man að ég hugsaði stundum,
þegar fólk var að endurtaka möntr-
una um samstöðu Íslendinga and-
spænis áföllum, að menn ættu nú
kannski ekki að staglast svona mik-
ið á því að þetta væri sérstakt ein-
kenni Íslendinga. Sömu samstöðu-
hvöt upplifðu áreiðanlega allar
þjóðir sem yrðu fyrir viðlíka kjafts-
höggi og Íslendingar höfðu mátt
þola 1995. Og augljósa sönnun þess
mátti sjá í Bandaríkjunum eftir 11.
september 2001 þegar þjóðin vestra
rann um skeið saman í einn vold-
ugan þjóðarlíkama sem talaði ná-
lega einni röddu.
En þó samstaðan á Íslandi eft-
ir snjóflóðin á Súðavík og Flateyri
væri sem sé líklega ekki sér-íslenskt
fyrirbæri, þá var hún samt raun-
veruleg og flestum áreiðanlega
mikil og nauðsynleg huggun.
Þeim mun undarlegra er að eft-
ir það efnahagslega áfall sem við
urðum fyrir í október 2008 skuli
varla hafa orðið vart við samstöðu
þjóðarinnar – heldur eiginlega
þvert á móti. Nóg var svo sem tal-
að um að Íslendingar myndu án efa
þjappa sér saman og hjálpast að
við að komast “gegnum brimskafl-
inn” eins og það var orðað fyrst eft-
ir hrunið. En það gerðist bara ekki.
Þvert á móti hafa sundurþykkja
og ósamlyndi orðið æ meira áber-
andi. Ég veit ekki af hverju það staf-
ar að við bregðumst nú svo ólíkt
við, miðað við það hvernig mynd
Einars Þórs Gunnlaugssonar lýsir
viðbrögðum okkar við snjóflóðinu
hræðilega.
Kannski er það vegna þess að þá
höfðu stjórnmálamenn engu sér-
stöku hlutverki að gegna. Auðvitað
var þörf fyrir þá þegar kom að end-
urbyggingu Flateyrar, en þeir spil-
uðu litla sem enga rullu þegar þurfti
að horfast í augu við ósköpin.
STJÓRNMÁLAMENN Í AÐAL-
HLUTVERKUM
Eftir hrunið nú hafa stjórnmála-
menn hins vegar verið í aðalhlut-
verkunum, hvert sem litið er í þessu
skúespili, og kannski er það ein-
faldlega ástæðan fyrir því hvern-
ig allt hefur drabbast niður í rifr-
ildi, smákóngabaráttu, vanhæfni
og þumbaraskap. Af því að stjórn-
málamenn okkar hugsa alltaf fyrst
og fremst um völdin og eigið skinn
– það er einfaldlega siður íslenskra
stjórnmálamanna.
Og á meðan þeir kýta, þá veita
þeir þjóðinni enga forystu.
Viðbrögðin sem nú mæta þeim
sem illa hafa orðið úti í hruninu,
eru sorglega ólík þeirri samstöðu
sem mætti Flateyingum og Súðvík-
ingum. Myndin Norð Vestur getur
kannski endurvakið í brjósti okk-
ar þá tilfinningu að rétt eins og á
Flateyri, þá erum við öll á sama
báti. Við þurfum bara að losna við
þá stýrimenn sem vilja sigla hver í
sína áttina, og við þurfum að end-
urmennta þá sem eru til í að taka
upp ný og betri vinnubrögð. Stjórn-
lagaþingið í febrúar getur á sinn
hátt orðið áfangi í þeirri endur-
menntun.
V ið vorum blautir inn að beini þegar við gengum í veð-urofsa úr Almenn-
ingaskarði á Hornströnd-
um og niður í Kjaransvík.
Úti í víkinni sáum við háar,
hvítfyssandi öldurnar koma
að landi og enda í kröftugu
brimi sem mótar þetta harð-
gera land eins og leir. Kom-
ið var fram á kvöld, grátt var
yfir með þokuslæðingi og
rigningin buldi á okkur. Við
sáum samt talsvert meira út frá okk-
ur en við höfðum gert þann daginn
á göngu okkur um Þorleifsskarð úr
botni Fljótavíkur. Þokan í fjöllunum
hafði byrgt okkur sýn svo við villtumst
af leið og lentum ekki á Þorleifskarði
og við höfðum gengið framhjá stik-
unni góðu sem átti að vísa okkur leið-
ina upp í Almenningskarð niður á lág-
lendið. Við orðnir þreyttir og dálítið
pirraðir.
Ég var á fimm daga í göngu um Hornstrandir ásamt tveimur vinum mínum, Degi Kristj-ánssyni og Tómasi Sveins-
syni, um miðjan ágúst síðastliðinn.
Á tveimur dögum höfðum við geng-
ið frá Sæbóli í Aðalvík, yfir að Látrum
og þaðan til Fljótavíkur þar sem veðr-
ið varð vont á meðan við reyndum að
fiska í soðið. Árangurinn var rýr: ein
væn bleikja húkkaðist þó á land og
átti hún eftir að koma sér vel. Norð-
anátt og hellirigning skall á okkur
yfir veiðinni í Fljótavík þannig að við
þurftum að snúa við, eftir að við höfð-
um lagt af stað áleiðis til Kjaransvík-
ur, og slá upp tjöldum í Fljótavíkinni.
Við vonuðum að veðrinu myndi slota
svo við gætum reynt aftur daginn eftir.
Við þrímenntum, blautir, inni í tveggja
manna tjaldi yfir kakóbollum og flat-
brauði og hlustuðum á veðurham-
inn tuska tjaldið okkar til um nóttina.
Vindurinn dundi á þeim sem svaf við
hliðina sem snéri upp í helvítis vind-
inn.
Þegar í Kjaransvík var kom-ið voru góð ráð dýr. Við vor-um svo blautir og hraktir eftir volkið á heiðinni að við gát-
um ekki hugsað okkur að tjalda aftur
í slíku veðri. Kortið okkar af Hlöðu-
vík sýndi neyðarskýli að Búðum innst
í víkinni. Við þurftum einungis að
ganga Kjaransvík á enda og fara fyr-
ir mikilúðlegt fjall, Álfsfell, og inn í
Hlöðuvík áleiðis að Búðum. Á leiðinni
þurftum við að vaða tvær ár og vorum
við svo votir að við óðum án þess að
fara úr skónum því það gerði ekkert til
lengur - vatnið var alls staðar. Spottinn
að Búðum var lengri en við héldum og
vorum við því fengnir þegar við sáum
glitta í húsaþyrpingu.
Ekkert neyðarskýli var hins vegar að Búðum, öfugt við það sem kortið sagði. Skýl-ið hafði verið fjarlægt fyrr
um sumarið. Þar voru aftur á móti
tvö sterkleg sumarhús sem búið var
að læsa fyrir veturinn og ólæstur úti-
kamar með neyðartalstöð sem leit ekki
út fyrir að virka. Á miða á klósettinu
stóð að ekki mætti nota það. Við reitt-
um hár okkar og gengum um svæðið
hálf-æstir í leit að einhvers konar hlýj-
um og þurrum næturstað og töluðum
meira að segja um að að hreiðra um
okkur þrír á örlitlum kamrinum frekar
en að tjalda úti í regninu.
tómas sá þá að gluggi var opinn á jarð-hæð í öðru húsinu. Barnsleg ánægja
okkur leyndi sér ekki því við
töldum okkur vera borg-
ið um nóttina - myrkur var
skollið á þegar þarna var
komið sögu og komin smá
örvænting í mannskap-
inn. Nú þyrftum við ekki að
kúldrast í regnvotu tjaldi.
Tómas skreið inn um glugg-
ann og opnaði fyrir okkur
hinum. Í húsinu var gerðarlegur við-
arofn og nóg af eldiviði enda mikill
reki í hinni brimsorfnu Hlöðuvík sem
er galopinn fyrir úthafinu.
Við kveiktum upp í einfaldri gleði ykkar og settum öll föt-in okkar til þerris við ofninn. Meira að segja fötin sem við
vorum með í bakpokunum okkar voru
öll rennandi blaut. Fljótlega hafði ofn-
inn kynt upp þetta gestrisna hús og
við ornuðum okkur við snarkandi eld-
inn á meðan feit bleikjan steiktist á
prímusnum upp úr síðustu smjörklíp-
unni. Við sátum glaðir og veðurbarðir
á nærbxunum í stofunni og gröðguð-
um í okkur þennan gómsæta, dýr-
mæta fisk sem hafði tafið okkur í þrjá
tíma í Fljótavík daginn áður. Yrðling-
arnir skottuðust fyrir utan húsið og
fengu hausinn og sporðinn á bleikj-
unni í svanginn þegar við höfðum lok-
ið okkur af. Við lukum málsverðinum
með lögg af koníaki, súkkulaði og ilm-
andi Nesara – sem bragðaðist meira
að segja eins og alvörukaffi í þessum
aðstæðum – og lágum mettir í svefn-
pokunum í sófunum. Höfgin færð-
ist fljótlega yfir okkur eftir matinn og
við sofnuðum værum blundi hlið við
hlið á hlýju svefnloftinu yfir ofninum
sem hafði þurrkað okkur á sál og lík-
ama þetta eftirminnilega kvöld. Við
rumsk uðum ekki um nóttina og sváf-
um lengi, lengi, lengi.
daginn eftir hafði stytt upp og það glytti loksins í sólina í gegnum skýin. Við geng-um sælir og þurrir áleiðis til
Hornvíkur og vorum komnir þangað
eftir nokkurra tíma auðvelda göngu.
Landvörðurinn sagði okkur að dag-
inn áður hefði hópur göngumanna
þurft að yfirgefa húsið á Búðum í flýti
og þurft og fara landleiðina suður í
Hesteyrarfjörð. Veðurofsinn var síkur
að ekki var nokkur leið fyrir bátinn frá
Ísafirði að komast inn í Hlöðuvík til að
sækja fólkið. Við höfðum séð farangur
fólksins í anddyrinu í húsinu en viss-
um ekki að það hefði verið þar svo
skömmu á undan okkur. Fólkið virt-
ist hafa gleymt gluggunum opnum
í stressinu og við nutum góðs af því
þegar við komum að luktum dyrum
á Búðum. Við hummuðum það svo
fram af okkur þegar við landvörður-
inn spurði okkur af hverju við værum
svona þurrir og frískir eftir veðurhörk-
una daginn áður. Göngumennirnir
í Hornvík höfðu flúið suðureftir eða
norpað í neyðarskýlinu. Við skömm-
uðust okkar pínulítið fyrir húsbrotið
en sem betur fer tók eigandi hússins
því ekki illa þegar hann var látinn vita.
Líklega hefðu flestir gert það sama og
við í þessum aðstæðum sem urðu svo
gefandi þrátt fyrir allt. Það er á þessum
einföldu, barnslegu stundum, þegar á
móti blæs og allt verður svo í lagi, sem
maður skynjar hvað mest og best hvað
það getur verið dásamlegt að vera til.
Hrakningar í Hlöðuvík
trésmiðja
illugi
jökulsson
rithöfundur skrifar
HELGarPistiLL
ingi f. vil-
Hjálmsson
fréttastjóri skrifar
Illugi Jökulsson fór í bíó að sjá heimildarmynd um snjóflóð-
ið á Flateyri 1995 og furðaði sig á því að samstaðan, sem þá
greip þjóðina, sé nú víðs fjarri eftir efnahagshrunið.
Hvar er
sa staðan?