Dagblaðið Vísir - DV - 29.10.2010, Blaðsíða 43

föstudagur 29. október 2010 umsjón: helgi hrafn guðmundsson helgihrafn@dv.is skrýtið 43
Karlfuglinn býr sig undir heimsókn kvenfuglsins. Hann veit að hún mun velja einhvern annan ef
hann stendur sig ekki vel. Hann
hefur byggt glæsileg trjágöng og
skála fyrir neðan þau til að heilla
kvenfuglinn. En leynivopnið hans
er steinahrúga sem hann byggði
úr misstórum steinum. Hann hefur
hins vegar beitt ótrúlegu hugviti og
nákvæmni til að skapa sjónblekk-
ingu sem lætur kvenfuglinn halda
að allir steinarnir séu jafn stórir.
Laufskálafugl er af ætt glys-
gjarnra fugla sem lifa í Ástralíu
og í Nýju-Gíneu. Ættin ber þetta
heiti vegna þess að karlfuglinn býr
til laufskála úr fögrum blómum,
spreki og steinum. Hann ver mikl-
um tíma í laufskálasmíðina enda
eftir miklu að slægjast – kvonfangi.
Til dæmis vandar hann litavalið vel
í fögrum blómaskreytingum sín-
um.
Þegar karlfuglarnir í skóginum
hafa lokið við völundarsmíðina,
reist sér hús, koma kvenfuglarn-
ir úr fylgsnum sínum og velja sér
þann sem byggt hefur fallegasta
laufskálann. Þegar kvenfuglinn
hefur valið sér sinn karl fara þau
annað og gera sér hreiður.
Þetta er ein áhugaverðasta birt-
ingarmynd makavalsins í dýra-
ríkinu – en ekki er öll sagan sögð.
Karlfuglar af ákveðinni tegund lauf-
skálafugla beita enn meira hug-
viti í smíði laufskálans. Þeir raða
steinum skálans í ákveðnar raðir
og skapa með því sjónblekkingu.
Fyrir vikið virðist skálinn stærri en
ella sem heillar kvenfuglinn upp úr
skónum. Karlfuglinn blekkir kven-
fuglinn.
Trjágöng og hallargarður
Tegundin sem um ræðir er á fræði-
máli kennd við trjágöng. Ástæðan
er sú að laufskáli karlfuglsins er í
líki langra trjáganga, er hann hef-
ur smíðað úr trjágreinum, sem leiða
kvenfuglinn að glæsilegum „hall-
argarði“ innst sem byggður er úr
steinum, skeljum og beinum.
Á mynd hér á síðunni sést sjón-
arhorn kvenfuglsins, þar sem hann
stendur fyrir framan trjágöngin og
horfir í gegnum þau og sér hall-
argarð karlfuglsins innst þar sem
hann dansar fyrir hana á réttum
tímapunkti.
Ótrúleg sjónblekking
Það frábæra við þessa mynd er að
allir steinarnir virðast jafn stórir en
eru það alls ekki í raun. Karlfugl-
inn hefur skapað ótrúlega hugvits-
sama sjónblekkingu með því að raða
stærstu steinunum aftast og smæstu
steinunum neðst. Í ríki laufskálafugl-
anna þykir greinilega smart að hafa
alla steinana jafnstóra.
Tafarlaus viðgerð
Líffræðingarnir sem uppgötvuðu
þessa hegðun laufskálafuglsins á
dögunum prófuðu að færa steinana
til og eyðilögðu þar með sjónblekk-
inguna. Steinarnir voru á víð og
dreif, eins og sést á mynd hér
á síðunni, og greinilegt var
að þeir voru misstórir. Innan
þriggja daga höfðu karlfugl-
arnir gert við skemmdirn-
ar og raðað steinunum aftur
með fyrri hætti.
fræg sjónblekking
Karlfuglarnir notast við
sjónblekkinguna – afbrigði
af hinu svokallað Ames-
herbergi, sem er sígilt dæmi
um hvernig hægt er að blekkja
augað með fjarvíddaráhrifum.
Myndin af Ames-herberg-
inu hér á síðunni sýnir þrjá
menn sem virðast misháir.
Sá minnsti virðist vera hinn
minnsti dvergur og sá stærsti
hinn mesti risi. En í raun eru
mennirnir allir jafn hávaxn-
ir! Galdurinn er að herbergið er í
raun miklu dýpra og hærra til lofts
til vinstri. Því lítur maðurinn lengst
til vinstri út fyrir að vera smávaxinn
á meðan herramaðurinn til hægri
stendur mun nær myndavélinni í
þessu furðulega herbergi.
Trjágöngin skapa sjónarhornið
Eini gallinn á sjónblekkingunni er
að sá sem upplifir hana verður að
standa réttum stað. En laufskála-
karlfuglinn þarf ekki að hafa áhyggj-
ur, því kvenfuglinn verður að horfa í
gegnum hin mjóu trjágöng til að sjá
steinana. Ein af ástæðum þess að
karlfuglinn blekkir kvenfuglinn með
þessum hætti gæti verið sú að hann
virkar sjálfur stærri og hávaxnari út
frá sjónarhorni hennar.
Myndirnar af laufskálunum eru
teknar úr grein líffræðinganna End-
ler, Endler og Door í tímaritinu Cur-
rent Biology fyrr í ár.
Karlfugl af ætt laufskálafugla í Ástralíu
og Nýju-Gíneu notast við ótrúlega sjón-
blekkingu til að ganga í augun á kven-
fuglinum. Bragðið minnir á hina frægu
sjónblekkingu Ames-herbergið sem sést
á mynd hér á síðunni. Laufskálafuglar
heita svo vegna vandaðra laufskálanna
sem karlfuglarnir smíða.
Karlfuglinn
sem blekkir kvenfuglinn
skálasmíði Laufskálafugl er ætt
glysgjarnra fugla sem lifa í Ástralíu og í
nýju-Gíneu. Ættin ber þetta heiti vegna
þess að karlfuglinn býr til laufskála úr
fögrum blómum, spreki og steinum.
sjónblekking Horft í gegnum trjágöng
karlfuglsins, með sjónarhorni kvenfuglsins.
steinarnir virðast allir jafn stórir, en það eru þeir
ekki í raun og veru. Fuglinn hefur raðað þeim á
ákveðin hátt til að skapa sjónblekkingu.
misstórir Líffræðingar breyttu röð steinanna og eyðilögðu þar með blekkinguna. Hér sést að steinarnir eru af ýmsum stærðum og gerðum. Fuglinn raðaði steinunum upp á nýtt um leið.
fræg sjónblekking Am-
es-herbergið, klassísk mynd
þar sem fjarvíddarskynið er
blekkt. mennirnir á myndinni
eru allir jafn stórir en
furðuleg lögun herbergisins
skapar þessi furðulegu áhrif.