Dagblaðið Vísir - DV - 25.02.2011, Blaðsíða 22

A
ri Jónsson lögmaður var sögu-
frægur maður á sextándu öld.
Hann var sonur Jóns Arason-
ar biskups á Hólum og fylgdi
ævinlega föður sínum þegar hann fór
í sína leiðangra, og studdi karl með
ráðum og dáð. Þó liggur milli línanna
í heimildum að Ara hafi stundum
þótt sá gamli fara nokkuð oflátungs-
lega um sveitir, og sjást ekki alltaf fyr-
ir í baráttu sinni. Enda kom Jón biskup
ofurefli danska kóngsins upp á móti
sér, og það endaði náttúrlega eins og
það hlaut að enda. Í einni herferðinni
voru Jón og synir hans handsamaðir
og færðir í Skálholt þar sem útsend-
ari kóngs sá ekki annað ráð en klípa af
þeim hausinn með öxi. Svo er sagt að
kóngsmenn hafi boðið Ara lögmanni
líf, ef hann vildi lofa því að hefna ekki
föður síns, en rétt eins og Illugi nafni
minn Ásmundsson á sínum tíma, þá
hafnaði Ari því kostaboði. Og eins og
sannri hetju sæmir, þá kastaði hann
eftirminnilegum orðum rétt áður en
hann var leiddur út úr fangelsisprís-
und sinni á aftökustað, hann sagði:
„Nauðugur gekk ég til þessa leiks,
en nú skal ég viljugur ganga út.“
Svona er þetta í elstu heimildinni,
en í seinni heimildum hefur fyrri hlut-
inn verið mildaður eilítið til að gefa
ekki í skyn að Jón biskup hafi beinlínis
neytt son sinn til að fylgja sér, og því er
nú algengast að sagt sé:
„Tregur gekk ég til þessa leiks, en
nú skal ég viljugur ganga út.“
Ekki þykist ég þvílík hetja sem Ari
lögmaður, og víst eru aðstæður okkar á
engan hátt svipaðar. Hann var dæmd-
ur til dauða, ég var kjörinn á stjórn-
lagaþing. En eigi að síður voru það
hinstu orð Ara lögmanns, sem mér
datt fyrst í hug þegar ég heyrði að nú
ætlaði Alþingi að skipa okkur hina 25
fyrrverandi tilvonandi stjórnlagafull-
trúa í sérstakt stjórnlagaráð.
Og þó ekki orð lögmannsins eins og
hann mælti þau, heldur þveröfug:
„Viljugur gekk ég til þessa leiks, en
nú skal ég tregur út ganga.“
Og „út ganga“ þýðir í þessu tilfelli
að ganga á fund þessa nýja stjórn-
lagaráðs og taka þátt í fundum þess og
störfum, þótt ég sé vissulega nokkuð
tregur til.
Að reisa land úr rústum
Það var mjög snemma á laugardags-
fundum Harðar Torfasonar á Austur-
velli býsnaveturinn 2008–2009 sem
krafan um stjórnlagaþing kom fram.
Nýja stjórnarskrá. Hrunið í samfélag-
inu var svo algjört – ekki bara efna-
hagslegt og fjárhagslegt, heldur líka
pólitískt og siðferðilegt – að það dugði
augljóslega ekki að láta eins og ekkert
hefði í skorist. Sárið var svo stórt að
það var ekki til neins að setja plástur;
það varð að skera sjúklinginn upp og
tjasla upp á sjálfar æðarnar í samfélag-
inu.
Það er engin tilviljun að í nánast
öllum tilvikum sem mikið hrun verður
í einhverju ríki, þá krefst fólkið – sem
alltaf er fórnarlamb hrunsins – þess
að ný stjórnarskrá verði búin til. Ný
stjórnarskrá sem geti reist landið úr
rústunum. Og það er heldur engin til-
viljun að í hvert einasta sinn byrja full-
trúar þeirra sömu afla og ollu hruninu,
að malda í móinn.
„Njaaaaa,“ segja þau. „Stjórnarskrá-
in? Hvað á að fara að krukka í hana?
Þetta hrun var ekki stjórnarskránni
að kenna, það voru misvitrir einstakl-
ingar sem ollu hruninu, stjórnarskrá-
in hafði ekkert með þetta að gera. Nei,
notum frekar tímann og peningana
í eitthvað annað en fikta í stjórnar-
skránni. Hvaða vitleysa er þetta?“
Þessar raddir voru líka fljótar að
kvikna hér á landi, þegar í ljós kom
að henni til ævandi hróss, þá lagði
nýr forsætisráðherra Jóhanna Sigurð-
ardóttir mikla áherslu á að kröfurnar
um nýja stjórnarskrá án aðkomu al-
þingismanna – það er að segja með
sérstöku stjórnlagaþingi – næðu fram
að ganga. Og þessar raddir hafa kvart-
að og kveinað æ síðan, eftir því sem
stjórnlagaþingið færðist nær, og þeir
eru til sem halda því fram að úrskurð-
ur Hæstaréttar um ógildingu stjórn-
lagaþingskosninganna hafi á sinn hátt
verið endurómur þessara radda.
Svolítið feiminn
Ég vona reyndar ekki. Ég vona að það
hafi einfaldlega verið smámunasöm
lagahyggja eða lagatækni hæstaréttar-
dómaranna sex sem blindaði þeim
sýn, og dómgreindin sem einfaldlega
brást þeim, þegar þeir kváðu upp sinn
ranga úrskurð. En rangur er hann, og
rangur verður hann að heita, þótt um
Hæstarétt Íslands sé að ræða.
Viljugur gekk ég til þessa leiks,
sagði ég – ég bauð mig fram til stjórn-
lagaþingsins vegna þess að ég hef í tvo
áratugi eða svo flutt pistla og skrifað
greinar um það sem betur mætti fara
í samfélaginu, og mér fannst einfald-
lega ekki annað hægt en bjóða fram
krafta mína, þegar venjulegu fólki gafst
kostur á að véla um framtíð samfélags-
ins á stjórnlagaþingi. Og ég var svo
heppinn að ná kjöri og hlakkaði þessi
ósköp til að geta tekið þátt í þessu mik-
ilvæga verkefni – þótt ég viðurkenni
fúslega að ég var líka svolítið feiminn
við þetta risavaxna verkefni.
Og ég hrósaði happi þegar við full-
trúarnir 25 hittumst og byrjuðum
svolítið að bera saman bækur okk-
ar, því mér leist undantekningarlaust
vel á þetta fólk. Vissulega hafði verið
gagnrýnt að þátttaka í kosningunum
hafi verið lítil, en það var kannski við
ramman reip að draga. Sterk öfl hömr-
uðu á því að þetta stjórnlagaþing væri
óþörf tímaeyðsla, mikið var gert úr því
hvað kosningafyrirkomulagið væri
flókið, og fréttirnar síðustu dagana fyr-
ir kjördag fjölluðu bara um hvað búast
mætti við ógnarlöngum biðröðum og
langri bið á kjörstað.
Þrátt fyrir þetta skilaði sér þriðj-
ungur þjóðarinnar á kjörstað og tókst
alveg furðulega vel til um val á þessum
25 fulltrúum. Ég fullyrði til dæmis
að þar er að minnsta kosti ekki síðra
mannval en á Alþingi Íslendinga – og
jafnvel töluvert betra! Ég varð æ sann-
færðari um að þessi aðferð til að smíða
nýja stjórnarskrá – stjórnlagaþing ann-
arra en alþingismanna – væri rétt.
En svo kom úrskurður Hæstarétt-
ar, og var vissulega voðalegt áfall. Mín
fyrstu viðbrögð voru einfaldlega þau
að ef svona rækileg mistök hefðu ver-
ið gerð við kosninguna til stjórnlaga-
þingsins, þá yrði einfaldlega að kjósa
aftur. Ekkert annað dygði. Ég var því
í byrjun alveg mótfallinn þeirri hug-
mynd að við fulltrúarnir 25 yrðum
skipaðir á sérstakt þing eða í ráð af Al-
þingi.
Illskásta leiðin
En svo fóru að renna á mig fáein-
ar grímur. Þegar ég las betur úrskurð
Hæstaréttar fannst mér hann svo frá-
leitur og í rauninni rangur, að mér
fannst – þið fyrirgefið orðalagið – hel-
víti hart að svo stór steinn skyldi lagð-
ur í götu stjórnlagaþingsins af svo ör-
smáum ástæðum. Sérstaklega í ljósi
þess að ekki einn maður hefur getað
haldið því fram að eitthvað hafi mis-
farist við kosninguna sjálfa, þrátt fyrir
hina meintu annmarka.
Og ég hugsaði með mér: Gott og
vel, við 25 vorum sannanlega þjóð-
kjörin á stjórnlagaþing. Ef Alþingi
ákvæði að skipa nú einhverja valin-
kunna lögfræðinga í stjórnarskrár-
nefnd (eins og gert hefur verið marg-
sinnis áður með engum árangri), þá
myndi líklega enginn hreyfa andmæl-
um. En hvað er þá rangt við að skipa
okkur 25 í slíka stjórnarskrárnefnd,
okkur sem sannanlega höfum verið
kosin til þess af þjóðinni að véla um
stjórnarskrána?
Því hef ég á endanum ákveðið
að fallast á skipan í þetta stjórnlaga-
ráð. Það er ekki með neinni sérstakri
ánægju, svona akkúrat í dag. Það var
engin mjög góð leið út úr þeirri ófæru
sem Hæstiréttur hleypti málinu út í,
en það má halda því fram að þetta sé
illskásta leiðin. Og ég ætla vissulega
enn að láta allt það góða af mér leiða
sem ég get, enn ákveðnari en fyrr í
að hömlur þurfi að reisa gegn valda-
klíkum og máttsjúkum einstakling-
um í því samfélagi sem hrundi 2008
en ennþá velkist svo óþægilega fyrir
okkur.
Það er leiðin til sigurs, og þótt
fyrstu skrefin gangi ég kannski svolítið
tregur, eftir það sem sem á undan er
gengið af Hæstarétti, þá skal ég nú feta
hana viljugur allt til enda.
Leiðin til sigurs
Veistu hvað Ingi? Ég veit hvern-ig börnin verða til,“ sagði Finn-ur bróðir minn við mig á skóla-
lóðinni í frímínútum í Ísaksskóla.
Þetta var árið 1985. Ég var fimm ára
en hann var sex. Finnur átti góðan
vin sem var veraldarvanari en við
bræðurnir og kynnti bróður minn
fyrir ýmsu sem hafði verið okkur hul-
ið fyrstu ár ævi okkar. Vinurinn hafði
sagt Finni frá þessari merkilegu stað-
reynd sem við höfðum líklega, fram
að því, aldrei leitt hugann að. Reynd-
ar var sú útgáfa af getnaði mann-
skepnunnar sem vinur bróður míns
fóðraði hann á ekki alveg rétt þó að
meginhugmyndin væri í aðalatrið-
um sannleikanum samkvæm. Sæði
karlmannsins var nefnilega orðið að
pissi samkvæmt þessari útgáfu og
heyrði ég því frá bróður mínum sem
flissaði og glotti: „Maðurinn pissar
inn í píkuna á konunni og svo kem-
ur barn.“
Mér fannst þetta auðvitað stór-merkileg uppgötvun: Að ég og allt hitt fólkið í heimin-
um hefði getað orðið til úr pissi einu
saman. En lítil börn hafa auðvitað
enga vitneskju um tilvist sæðis; það
er bara eitt, og aðeins eitt, efni sem
kemur úr kynfærum karlmannsins. Í
upphafi var maðurinn sem sagt piss
samkvæmt þessari skýringu. Ég man
ekki hvenær ég hætti að trúa þessari
pisskenningu um tilurð mannsins
en nokkrum árum síðar hafði annar
misskilningur um sköpun mannsins
orðið ofan á hjá mér. Þetta augnablik
í Ísaksskóla var þó upphaf þess að ég
gerði mér grein fyrir því að ég væri
ekki sjálfsskapaður eða hefði orðið
til úr engu: Einhver maður gerði eitt-
hvað sem varð til þess ég fæddist.
Við bræðurnir sátum þá fyrir framan sjónvarpið og horfðum á bandaríska sjónvarpsþáttinn
um Strandverði. Þetta var í kring-
um 1990, eða kannski 1991. Ein af
strandvörslukonunum íðilfögru var
kasólétt í þættinum og þurfti að fæða
barnið sitt í skúr einum á ströndinni
í Kaliforníu. Engin ljósmóðir var á
staðnum og þurfti karlkyns kollegi
hennar að taka á móti króganum.
Þar sem strandvörðurinn sat upp við
vegginn á skúrnum og rembdist við
að verða léttari benti ég bróður mín-
um á það að ákveðnu smáatriði væri
ábótavant í atriðinu: Hvernig ætti
strandvörðurinn að geta fætt barnið
í þessari stellingu þar sem hún sæti
á rassinum? Ég man að bróðir minn
leit á mig í forundran áður en hann
stökk upp úr stólnum, hoppaði nærri
hæð sína fyrir framan mig og skríkti:
Ingi! Ertu að segja mér að þú haldir
að börnin komi út um rassinn.“ Ég
varð að viðurkenna það að þetta var
rétt: Ég hafði staðið í þeirri trú að
konur skitu börnunum sem þær báru
undir belti. Ég veit ekki af hverju ég
hafði haldið þetta en athugasemdin
um strandvörslukonuna hafði opin-
berað vanþekkingu mína. Bróðir
minn stríddi mér á þessari fávisku
minni í langan tíma þarna á eftir og
gerir reyndar enn – skiljanlega – þeg-
ar við rifjum atvikið upp.
Á fimm ára tímabili hafði ég því loksins öðlast rétta þekkingu á því hvernig börnin verða til –
þó ekki væri rétt að þau yrðu til með
pissi – og hvernig þau koma í heim-
inn – ekki í gegnum rassinn – og var
líklega langt á eftir jafnöldrum mín-
um að þessu leyti. Ég vona að al-
mennt séð viti tíu ára börn betur
en ég hvaðan þau komu þegar þau
fæddust. Í bæði skiptin hafði eldri
bróðir minn fært mér þessa mik-
ilvægu þekkingu sem varpaði svo
skörpu og mikilvægu ljósi á lífið og
tilveruna. Þetta voru svör við stór-
um spurningum og mun ég aldrei
gleyma þessum augnablikum.
Þessi augnablik rifjuðust upp fyrir mér fyrir skömmu við ann-að tengt tilefni sem þó er sýnu
merkilegra og mikilvægara: Fæðingu
sonar míns fyrr í mánuðinum. Þeir
sem þekkja þá tilfinningu að eignast
barn vita sem er að hún er ólýsanleg
– henni verður ekki komið almenni-
lega í orð líkt og örfáar aðrar tilfinn-
ingar, sætar eða súrar, sem við get-
um upplifað á lífsleiðinni. Að horfa
á sitt eigið barn koma í heiminn er
mikið undur í fáum orðum sagt. Svo
eykst væntumþykjan í garð barnsins
dag frá degi eftir því sem maður gerir
sér betur grein fyrir því að barnið er
raunverulegt, að maður átti þátt í að
búa það til og koma því heiminn.
Þetta eru því þrjú augnablik í þroskaferli sem gengur út á lífið sjálft ef svo má segja. Það
að átta sig á því, nánast alveg skyni
skroppinn á barnsaldri, hvernig
maðurinn fjölgar sér og fæðir af-
kvæmi og svo sú undraverða til-
finning sem felst í því að taka sjálf-
ur þátt í þessu ferli þegar maður
hefur aldur til. Ég ætla hins veg-
ar að gæta þess þegar sonur minn
vex úr grasi að taka hann á lær mér
svona í kringum fimm ára aldurinn
og fara yfir það með honum hvern-
ig börnin verða til, allt frá getnaði
til fæðingar, til að koma í veg fyrir
að hann standi í þeirri trú í lengri
eða skemmri tíma að börnin verði
til úr pissudropum karlpeningsins
og komi svo út um óæðri endann á
mæðrum sínum.
22 | Umræða 25.–27. febrúar 2011 Helgarblað
Helgarpistill
Ingi F.
Vilhjálmsson
Trésmiðjan
Illugi
Jökulsson
Um piss og rassa
og son minn litla „Ekki þykist ég þvílík hetja sem
Ari lögmaður, og víst eru
aðstæður okkar á engan
hátt svipaðar. Hann var
dæmdur til dauða, ég var
kjörinn á stjórnlagaþing.