Dagblaðið Vísir - DV - 27.05.2011, Blaðsíða 10

10 | Fréttir 27.–29. maí 2011 Helgarblað
St. 41-46
Grensásvegur 8 &
Nýbýlavegur 12
Sími 517 2040
Opið
mánud-föstud. 11-18
laugard. 11-16
SKÓMARKAÐUR
St. 40-46
St. 41-50
St. 40-46
Verð: 8.415
Verð: 6.995
Verð: 7.295
Verð: 4.995
Náttúran friðhelg
líkt og eignarréttur
Nefnd innan stjórnlagaráðs leggur
meðal annars til að náttúra Íslands
verði lýst friðhelg í stjórnarskrá.
Jafnframt er lagt til að réttur al­
mennings til aðildar að dómsmál­
um varðandi mikilvægar ákvarð­
anir um sameiginlegar auðlindir
og umhverfi Íslands verði tryggður
með lögum.
Þetta eru nýjungar og eru þær
meðal þess sem nefndin, sem fjallar
um mannréttindi, lagði fram á veg­
um stjórnlagaráðsins fyrir helgina.
Ein þeirra greina sem lögð er nú
fram til kynningar af hálfu nefndar­
innar er svohljóðandi: „Þjóðareign­
ir sem heyra til íslenskum menn­
ingararfi, svo sem þjóðminjar og
fornhandrit, má hvorki eyðileggja
né afhenda til varanlegrar eign­
ar eða afnota, selja eða veðsetja.“
Með þessu vill nefndin setja ofan­
greindar minjar og menningararf
á sama stall og náttúruauðlindir,
þeim verði veitt vernd sambærileg
þeirri sem veitt er auðlindum. Tek­
ið er fram að skoða verði sérstak­
lega hvernig greinin snertir hand­
ritagjöf Dana.
Þjóðareign og ríkiseign
Þorvaldur Gylfason hagfræði­
prófessor segir að menningar­
arfur íslensku þjóðarinnar verð­
skuldi sérstakt ákvæði og vernd í
nýrri stjórnarskrá, en hann á sæti í
stjórnlagaráðinu. „Við skilgreinum
menningararfinn sem þjóðareign,
ekki til að undirstrika eignarrétt­
inn sem slíkan, heldur þá ábyrgð,
sem fylgir varðveislu menningar­
arfsins. Við höfum þjóðareignar­
ákvæðið um menningararfinn næst
á undan þjóðareignarákvæðinu um
náttúruauðlindirnar til að undir­
strika hliðstæðuna. Orðalag beggja
greina tekur mið af lögunum um
þjóðgarðinn á Þingvöllum frá 1928.
Þar stendur: „Hið friðlýsta land skal
vera ... ævinleg eign íslensku þjóð­
arinnar. Það má aldrei selja eða
veðsetja.“ Þjóðareign er með öðr­
um orðum þess eðlis, að hana má
aldrei selja eða veðsetja. Þjóðareign
er því annarrar náttúru en ríkiseign
svo sem skrifstofuhúsnæði í eigu
ríkisins. Ríkiseignir má selja eða
veðsetja, ekkert vandamál. Þjóðar­
eign er eign okkar, sem nú lifum,
og eftirkomenda okkar. Hana má
aldrei selja eða veðsetja, því að þá
brytum við á rétti afkomenda okkar
og einnig hvert á rétti annars. Þess
vegna er rétt og hyggilegt í vernd­
arskyni að skilgreina dýrmætar
sameignir okkar sem þjóðareignir.
Stjórnarskrárnefnd undir stjórn dr.
Gunnars Thoroddsen forsætisráð­
herra fyrir um 30 árum lagði þenn­
an skilning í þjóðareignarhugtakið,
og það gerði einnig auðlindanefnd
undir stjórn dr. Jóhannesar Nordal
fyrir röskum áratug. Báðar nefndir
lögðu til, að sameiginlegum nátt­
úruauðlindum þjóðarinnar væri
lýst í stjórnarskrá sem þjóðareign.
Þjóðfundurinn 2010 bergmálaði
þetta sjónarmið. Við erum sama
sinnis. Okkur finnst rétt að leggja
sama skilning í menningararfinn
sem þjóðareign.“
Ævarandi eign
Í þessum orðum Þorvalds felst
einnig svar við spurningum um
þjóðareign á náttúruauðlindum
að mati stjórnlagaráðsins. Tillaga
nefndarinnar um náttúruauðlind­
irnar er svohljóðandi: „Náttúru­
auðlindir Íslands eru sameigin­
leg og ævarandi eign þjóðarinnar.
Þær ber að nýta á sjálfbæran hátt
til hagsbóta öllum landsmönnum.
Enginn getur fengið þær til varan­
legrar eignar eða afnota og því má
aldrei selja þær eða veðsetja.“
Einnig er hnykkt á því að auð­
lindir hafs og hafsbotns innan ís­
lenskrar lögsögu séu þjóðareign.
„Til auðlinda í þjóðareign teljast
jafnframt náttúrugæði, sem ekki
eru í einkaeigu, svo sem nytjastofn­
ar, landsvæði, vatns­ og virkjunar­
réttindi og jarðhita­ og námarétt­
indi.“
Auðlindir og náttúra í hásæti
„Náttúra Íslands er friðhelg. Hverj­
um og einum ber að virða hana og
vernda,“ segir í upphafi 22. greinar
tillögunnar. Þetta er nýtt ákvæði.
Þorvaldur segir nýmælin hér tví­
þætt. „Með því að lýsa náttúr­
una friðhelga til jafns við friðhelgi
einkalífs og friðhelgi eignarrétt­
ar annars staðar í mannréttinda­
kaflanum erum við að undirstrika
mikilvægi náttúrunnar og gagn­
kvæman rétt hennar gagnvart
okkur mönnunum. Mér er ekki
kunnugt um svo afdráttarlaus nátt­
úruverndarákvæði í stjórnarskrám
nálægra landa. Við höfum ekki leyfi
til að níða náttúruna, hvorki henn­
ar vegna né okkar sjálfra. Í annan
stað er réttur þjóðarinnar til heil­
næms umhverfis og óspilltrar nátt­
úru skilgreindur sem mannrétt­
indi. Þetta gerum við til að hnykkja
á mikilvægi þess að virða og vernda
umhverfið. Með því að skilgreina
umhverfisréttinn og einnig þjóð­
areign náttúruauðlindanna sem
mannréttindi í samræmi við al­
þjóðlega mannréttindasáttmála,
sem Íslendingar hafa staðfest, mið­
um við að því að hefja umhverfið
og auðlindarnar á hæsta stig sem
unnt er. Við setjum markið jafn­
hátt í þeim greinum, sem fjalla um
menntun, heilbrigðisþjónustu og
almannatryggingar. Friðhelgi nátt­
úrunnar þýðir þó auðvitað ekki, að
við megum ekki nýta hana. Frið­
helgin þýðir, að við þurfum að sýna
náttúrunni tilhlýðilega virðingu við
nýtingu hennar í okkar þágu. Sama
á við um friðhelgi eignarréttarins.
Stjórnarskrártillögur okkar leyfa,
líkt og gildandi stjórnarskrá, að
eignarréttinum séu settar tiltekn­
ar skorður. Við leggjum til svo­
fellt ákvæði samkvæmt fyrirmynd
í þýsku stjórnarskránni: Nýting
eignarréttar skal ekki ganga gegn
almannahag.“
Réttur borgara til íhlutunar
Lagt er til að réttur almennings til
aðildar að dómsmálum varðandi
mikilvægar ákvarðanir um sam­
eiginlegar auðlindir og umhverfi
Íslands skuli tryggður með lögum.
Þorvaldur segir að með ákvæð­
inu sé ætlunin að hjálpa fólki við
að leita réttar síns gagnvart þeim,
sem spilla náttúru landsins. „Eins
og nú háttar geta dómstólar vísað
frá slíkum málum með þeim rök­
um, að Jón og Gunna eigi ekki lög­
varða hagsmuni. Nái nýja ákvæð­
ið fram að ganga, verða dómstólar
að taka slík mál til umfjöllunar, og
við það mun vænkast réttur þeirra,
sem vilja standa vörð um náttúr­
una. Það er málið.“
Vernd gegn kynferðisofbeldi
áréttuð
Margvíslegar aðrar nýjungar er að
finna í þeim 25 greinum sem nefnd­
in hefur nú lagt fram til kynningar.
Í fyrstu greininni er kveðið á um að
öllum skuli tryggður réttur til lífs
og til að lifa með mannlegri reisn í
réttlátu samfélagi. Margbreytileiki
mannlífsins skal virtur í hvívetna.
Þessi grein er ný og hefur vísan til
sáttmála Sameinuðu þjóðanna um
réttindi fatlaðs fólks sem og vísan til
mannréttindasáttmála Evrópu.
Þriðja greinin er svohljóðandi:
„Allir skulu njóta mannhelgi og
verndar gegn hvers kyns ofbeldi,
svo sem kynferðisofbeldi, inn­
an heimilis og utan.“ Hér tiltek­
ur nefndin kynferðisofbeldi og vill
með því undirstrika hversu alvar­
legt mein slík tegund ofbeldis er.
Þrettánda greinin er ný og kveð­
ur á um að aldrei megi leiða her­
skyldu í lög. Um þessa grein segir
nefndin, að banni við herskyldu sé
bætt við til að bregðast við kröfu
þjóðfundar og innsendum erind­
um. „Bann við herskyldu gert að
sjálfstæðri grein í kjölfar umræðu
sem fram fór innan ráðsins í byrjun
þessa mánaðar.
n Vilja ákvæði í stjórnarskrá um friðhelgi náttúrunnar n Nýmæli að náttúra og auðlindir skipi
slíkan sess n Almenningur hafi rétt til að leita til dómstóla varðandi mikilvægar ákvarðanir
Jóhann Hauksson
blaðamaður skrifar johann@dv.is
„Stjórnarskrártillög-
ur okkar leyfa, líkt
og gildandi stjórnarskrá,
að eignarréttinum séu
settar tilteknar skorður.
Nýjar tillögur Stjórnlagaráð lagði fyrir helgi
fram margvíslegar tillögur sem meðal annars
tengja náttúruvernd við mannréttindi.
Náttúran að mannréttindamáli sem
stendur gegn séreignarrétti
„Mér er ekki kunnugt um svo afdráttarlaus
náttúruverndarákvæði í stjórnarskrám
nálægra landa,“ segir Þorvaldur Gylfason.
Þúsundir íslenskra
barna beitt ofbeldi
Leiða má líkur að því að þúsundir
barna á Íslandi verði á ári hverju fyrir
kynferðislegu ofbeldi, heimilsofbeldi
og öðru ofbeldi. Engar reglulegar
mælingar hafa hins vegar farið fram
hérlendis á tíðni ofbeldis gegn börn­
um og enginn á vegum hins opinbera
ber ábyrgð á forvörnum í þessum
málaflokki.
Þetta er meðal þess sem kemur
fram í nýrri skýrslu UNICEF um stöðu
barna á Íslandi sem kynnt var á árs­
fundi UNICEF í Þjóðminjasafninu á
fimmtudag
Í skýrslunni segir að þrátt fyrir að
líkur séu á að þúsundir barna verði
árlega fyrir ofbeldi reyni yfirvöld ekki
markvisst að kortleggja vandann með
reglubundnum rannsóknum og mark­
vissri greiningu. Einungis er haldið
utan um fjölda þeirra tilkynninga sem
berast til barnaverndarnefnda.
Enginn opinber aðili hefur það
hlutverk að berjast gegn ofbeldi á
börnum líkt og skýrsluhöfundar
benda á að tíðkist varðandi áfengis­
drykkju, tóbaksnotkun, umferðarslys
og fleira. UNICEF á Íslandi kallar eftir
forvörnum í öllum þeim málaflokkum
sem tengjast barnavernd.
Skýrslan er að sögn forsvarsmanna
UNICEF á Íslandi öflugt tæki fyrir alla
þá sem láta sig stöðu barna varða.
Auðvelt sé að taka mál og forgangs­
raða þeim eftir upplýsingum úr skýrsl­
unni, sjá hvar brotalamir er að finna
og hverjar mestu ógnirnar eru sem
steðja að börnum á Íslandi.