Dagblaðið Vísir - DV - 27.05.2011, Blaðsíða 36

36 | Viðtal 27.–29. maí 2011 Helgarblað
Þ
að var meira og minna kol-
svartamyrkur hér meðan á
þessu stóð. Það var sérstök lífs-
reynsla,“ segir Vilhjálmur þar
sem hann situr á rúmbekk í stofunni.
Við veggina standa tveir bekkir til við-
bótar, báðir fengnir úr strandi og á
miðju gólfinu stendur gamalt mahón-
íeldhúsborð, en það var fengið þeg-
ar Eiríkur rauði strandaði árið 1924.
Veggirnir eru þaktir veggfóðri og þar
hanga gamlar ljósmyndir og málverk í
bland. Þeim er óreglulega raðað upp.
Sjónvarp er í horni herbergisins en
það er ekki í sambandi.
Hér hefur Vilhjálmur eytt sinni ævi
og síðustu daga hefur hann haldið sig
inni við. „Þetta var svipað og Kötlugos-
ið árið 1918 því þá var svo mikið myrk-
ur. Ég man nú ekki eftir því þar sem ég
er þó ekki fæddur fyrr en 1923 en það
var mikið talað um það. Menn sögðu
fyrir og eftir Kötlu því gosið breytti svo
miklu.“
Logaði allt í eldingum
Foreldrar hans voru byrjaðir að búa
niður í Botnum og lentu illa í því. „Þau
voru á beitarjörð en móðir mín vildi
fella féð. Þar sem það var til mikið hey
taldi afi að þetta myndi nú bjargast
eins og vant var. Svo drapst allur fén-
aður út af ösku og eitrun. Það var víst
eins og steypa í þeim.
Askan þá var grófari og sennilegra
eitraðri en askan úr Grímsvötnum.
Hún er súrari og leiðinlegri, smýgur
inn um allt. Það var líka heilmikið gos
í fyrra og gosflöktið lá lengi hér yfir.
Núna var ég samt betur settur þar sem
ég var með ryksugu frá Rekstrarvörum
og í henni er vatn sem hreinsar rykið
í loftinu.“
Hann segir að eldingarnar hafi líka
verið meiri í Kötlugosinu. Núna voru
þær miklar en svo langt inni í landi að
þær náðu ekki til byggða. „Í Kötlugos-
inu logaði allt í eldingum og ekkert raf-
magn tolldi inni. Pabba var illa við eld-
ingar áður, hann var hræddur við þær
en sagðist hafa vanist þessu.
Kötlugosið stóð í þrjár vikur en svo
datt eldsúlan allt í einu niður í gjána og
gosinu lauk á einu augnabliki.
Gosið í fyrra hagaði sér svipað,
það hélt fullum krafti í þrjár vikur og
var svo búið. Núna var þetta eins og
sprenging, krafturinn var svo mikill
fyrst en svo fjaraði þetta fljótt út. Það er
hálfeinkennilegt.“
Vaknaði upp við brunalykt
Hann ólst upp við það að Katla myndi
sennilega gjósa aftur í kringum 1960
og heldur því fram að Katla sé enn vel
lifandi. „Hún gaus sennilega í kringum
1955, en undir jöklinum. Þeir eru farn-
ir að viðurkenna það jarðfræðingarnir
að það séu gos undir jöklinum. Þann-
ig að Katla er sennilega búin að gjósa
sínu gosi þótt það sé ekki opinbert.
Gosinu fylgdi mikil fýla og leðja í bæði
Leirá og Múlakvísl. Það er svo mikil
brennisteinslykt af þessum gosum.“
Eina nóttina vaknaði hann upp
við brunalykt og hélt að hann hefði
gleymt að slökkva á eldavélinni. Hann
fór því inn í eldhús en þegar þangað
var komið var engin bruni þar. „Fýlan
kom að utan. Áttin var úr vestri og kom
frá Kötlu. Katla er vel lifandi því það
koma svona hlaup einu sinni á ári eða
oftar. Árið 1918 kom nefnilega skarð í
gosbarmana svo þeir halda ekki vatni
lengur þannig að gosin verða ekki stór.“
Óttast ekki Kötlu
Þótt Vilhjálmur líti á gosið árið 1918
sem mestu hamfarir aldarinnar óttað-
ist hann aldrei Kötlu. „Ég óttast hana
ekki. Ég fór stundum á milli staða í
óhemjumikilli jökulfýlu og stundum í
dimmu og jú, það hvarflaði að mér að
hún væri við það að gjósa en ég hugs-
aði ekki meira um það.
Samt komu þessu Kötlugos bara
eins og skot. Árið 1918 voru flutning-
ar með skipum hér austur og þegar
menn sáu að það var farinn að hnykl-
ast reykjarmökkur yfir jöklinum drifu
þeir sig í land. Þeir rétt náðu að lenda
í höfninni þegar hlaupið kom niður
Hjörleifshöfðann. Þetta gerðist svo
snöggt.
Einn var mjög tæpur, hann Jóhann
úr Hrífunesi sem var að koma upp úr
Skaftártungunum og kom að ísvegg
þegar hann kom að brúnni. Hann
hljóp yfir og leit við en þá var brúin
farin og hundurinn varð eftir hinum
megin.“
Vilhjálmur hallar sér aftur á með-
an hann rifjar upp sögu móður sinnar:
„Móðir mín var með gesti þegar hún
heyrði sjávarnið í vestri og þótti und-
arlegt. Síðan heyrði hún dynk og áttaði
sig á því að þetta var Katla. Um þrjú-
leytið lögðu gestirnir í hann og voru
komnir vestur fyrir Hnausa þegar ask-
an fór að falla. Vindáttin var úr austri
þannig að það þótti undarlegt en þá
var krafturinn svo mikill að askan fór
upp í háloftin.“
Veit núna hvernig Kötlugosið var
Þessar sögur hafa alltaf fylgt honum
en hann hefur aldrei skilið það fylli-
lega hvernig það var að búa við þessar
aðstæður. Ekki fyrr en nú, þegar hann
hefur fengið nasasjón af því. „Nú veit
ég hvernig Kötlugosið var. Ég sé nú
illa en sé smá í fjarska og það sást ekki
einu sinni móta fyrir gluggunum þótt
komið væri hádegi.
Í Kötlugosinu var einn að hjálpa við
fjárrekstur frá Búðum hér fyrir vestan.
Hann var á heimleið og átti um einn
og hálfan kílómeter eftir að Hnausum
þegar askan tók að falla og ekkert sást.
Við ána voru brattir bakkar og hann
fór þar ofan í og þræddi þá þar til hann
fann túnið heima. Einn í Skaftártungu
átti stutt eftir heim þegar askan skall
yfir en þorði ekki öðru en að skríða
það sem eftir var svo hann fyndni fyrir
götunni undir höndum sér. Allt þetta
eru menn núna búnir að reyna hvern-
ig getur verið.“
„Aldrei drap ég mann“
Sjálfur fór hann ekki út fyrir húss-
ins dyr á meðan öskumökkurinn var
sem mestur. Hann hélt sig því inni frá
sunnudegi og fram á miðvikudag. „Ég
þurfti þess ekki. Ég hafði það bara mjög
gott hér inni og var í símasambandi við
vini og nágranna. Ég þekki marga og
fann því ekki fyrir einsemd. Það hefði
verið verra að missa rafmagnið.“
Hér er hann fæddur og uppalinn og
hér hefur honum alltaf liðið vel. Hann
var eina barnið á bænum og var farinn
að vinna sjö ára. Og farinn að snúast
fyrr. „Ég vildi auðvitað taka þátt í því
sem fólkið í kringum mig var að gera.
Þannig að mér fannst þetta bara hið
besta mál. Það var kannski verra að ég
vildi standa mig jafnvel og þeir en var
þeim ekki jafnvígur.“
Enda hefur hann alla tíð verið
hraustur maður og aldrei látið sjón-
depurðina aftra sér. „Ég sé þig ekki.
Það er nú það sem er að. Ég er hraust-
ur en sé illa og hef alltaf gert. Engu að
síður keyrði ég í fimmtíu ár. Síðan frétt-
ist það út að ég hefði haldið áfram að
keyra eftir að ég varð blindur. Aldrei
drap ég mann svo það var vel slopp-
ið. Sennilega hefði ég ekki fengið próf
í dag.“
Reyndar var það svolítið vanda-
mál þegar hann fór að fá í lungun af
heyinu. „Eina ráðið var að fara suður á
veturna. Eftir mánuð í Reykjavík var ég
laus við þetta þetta. En það voru marg-
ir að drepast úr þessu og sumir dráp-
ust alveg. En ég fór ekki að finna fyrir
þessu fyrr en um þrítugt og þá vildu
foreldrar mínir ekki fara héðan. Ég
var einbirni og lét mig nú hafa það að
vera hér til að hjálpa þeim með búið.
Pabbi var orðinn gamall maður og gat
ekki sinnt þessu einn. Þess vegna kom
ég aftur. Mér fannst líka leitt að vita af
þeim hér einum. Ég get alls staðar ver-
ið.“
Gaf málverk eftir Kjarval
Forvitnir lesendur geta séð mynd af
föður hans í Skógasafninu. Hún hang-
ir þar í anddyrinu, en Kjarval vinur
hans málaði myndina á sínum tíma.
„Þetta er risastór mynd sem hékk hér
á veggnum. Það vantar mikið þegar
myndin er farin en ég vildi ekki að hún
færi á flæking þegar ég er dauður.
Mamma ólst upp með bróður Kjar-
vals svo ég sá nú mikið af þessum
mannamyndum hjá honum en það
var engin eins og þessi. Hún er í skaft-
fellsku litunum og ég hefði getað selt
hana á nokkrar milljónir,“ segir hann
en bætir því við að hann hafi nú hvorki
kunnað við það né þurft þess með.
„Það er skrýtið að það skuli vera
safn héðan úti í Skógum en þetta er
sama menningarsvæði. Enginn var
brenndur fyrir galdra milli Markar-
fljóts og Jökulsár í Lóni. Menn urðu að
þekkja jökulvötnin til að fara yfir þau
því sama vaðið hélst aldrei lengi því
brotin færðust til. Því var þetta afskekkt
og einangrað svæði. Þetta var nú ekk-
ert huggulegt helvíti. Það var svo mik-
ið af manndrápum og þess háttar.
Eins var mikið um að konur færust af
barnsförum og þá lögðust systur oft
undir þeirra í stað.“
Strandmenn furðuðu sig
á selskinnsskónum
Hér var hann alinn upp innan um
strandmenn og sveitaómaga. Strand-
menn komu á Hnausa nánast á hverj-
um vetri og einu sinni voru þeir sjö í
að verða á annan mánuð. „Pabbi var
einn af þessum gömlu Flensborg-
armönnum sem gat talað ensku og
Norðurlandamálin. Eina nóttina gistu
fjórtán menn hér. Helmingurinn átti
að fara á næsta bæ en þegar þeir voru
hingað komnir neituðu þeir að ganga
lengra í snjókomu og bleytu. Húsa-
kynnin voru mikil hjá gamla fólkinu
svo þeir gátu svo sem verið hér.
En ég man alltaf eftir því þegar þeir
tóku um tærnar á mér. Ég var í sel-
skinnsskóm og loðni hlutinn sneri
út. Það voru bestu skórnir, því leðrið
í þeim var svo þykkt að það harðnaði
aldrei eins og í sauðskinnsskónum
sem áttu það til að meiða mann. En
þeim þótti þetta eitthvað skrýtnir
skór.“
Ólst upp með ómögum
Baðstofan var byggð árið 1870 og þá
voru fimm rúm uppi og fimm rúm
niðri. Svo var stofa með tveimur rúm-
um og hægt að sofa í fjósinu líka.
„Sennilega hefur eitthvert heimilis-
fólk farið þangað. Þessi gömlu rúm
voru nú samt svo stutt að menn nán-
ast sátu í þeim. Á fjósloftinu var gamla
fólkið sem þoldi ekki kuldann í skál-
anum, því hitinn af dýrunum yljaði
þeim. Gamla fólkið dó bara á bæjun-
um í þá daga.“
Foreldrar hans þóttu ríkir og út-
svarið fór í að halda sveitaómögun-
um uppi. „Svo dóu þeir hér. Pabbi
þekkti fimm sem dóu hér en ég man
bara eftir einum. Það var hann Ólaf-
ur Einarsson, bróðir Önnu sem Kiljan
kynntist í Vetrarhúsum á Jökuldals-
heiðinni. Hann var mjög sérstæður
eins og Anna. Kiljan sagði mér það
sjálfur að hann heimsótti Önnu oft
og gerði hana síðan að Hallberu sem
lifði af allt harðræði hjá Bjarti. Nafn-
inu á bænum sneri hann aftur á móti
við og skýrði bæinn Sumarhús en ekki
Vetrarhús.“
Hlær að gömlum minningum
Ólafur var hörkukall segir Vilhjálm-
ur. „Hann hélt heilsu fram í andlát-
ið. Hann sigldi skútu mestan part
ævi sinnar en fór svo í land á Ísafirði
og sá um barnaskólann þar. Sagt er
að Kóngurinn á Kálfskinni eftir Guð-
mund Hagalín sé um hann. Hann
þótti mjög ráðríkur en fékk svo heila-
blóðfall og varð óstyrkur á fótum. Þá
var hann sendur í sveit á fæðingar-
vistina. Hjá okkur vildi hann vera því
hann sagði að gömlu karlarnir hefðu
dáið á fjósloftinu á Hnausum og þar
ætlaði hann líka að deyja. Við fengum
krónu á dag með honum og hann var
hér í níu ár, alltaf við svipaða heilsu.“
Vilhjálmur hlær dátt þegar hann
rifjar upp sögu af þessum gamla vini
sínum. „Hann fór stundum óvarlega.
„Ég umgengst aðeins huldufólk“
„Ertu huldukona?“ spurði Vilhjálmur Eyjólfsson bóndi á Hnausum í Meðallandi
þegar hann kom fram í svefnrofunum eina nóttina og sá konu sitja við eldhúsborðið.
Það stóð ekki á svarinu: „Nei, ég er framliðin.“ Vilhjálmur er 88 ára gamall bóndi með
skerta sýn en býr enn á bænum sem hann fæddist á. Og fjósið þar sem síðasti ómag-
inn dó stendur enn. Vilhjálmur býr einn, hefur aldrei átt konu því til þess var hann of
lauslátur. En hann er aldrei einmana þar sem hann býr í mesta samlyndi við huldufólk
og framliðna. Eftir gosið í Grímsvötnum rifjar hann upp Kötlugosið með Ingibjörgu
Dögg Kjartansdóttur og segist loksins skilja hvernig foreldrum sínum leið.„Síðan fréttist það
út að ég hefði
haldið áfram að keyra
eftir að ég varð blindur.
Aldrei drap ég mann svo
það var vel sloppið.