Dagblaðið Vísir - DV - 27.05.2011, Blaðsíða 22

22 | Úttekt 27.–29. maí 2011 Helgarblað
Blaðamaður hittir Jóhannes í hádeg-
ismat í bakaríi í Grafarvogi. Hann
hefur lengi unnið sleitulaust bæði
daga og nætur að ítarlegri umfjöllun
sinni í Kastljósi um börn í neyslu og
læknadóp sem þeim er selt á götunni
og þau ánetjast með skelfilegum af-
leiðingum.
Það eru lítil þreytumerki á hon-
um en hann viðurkennir að gleyma
stundum að fá sér að borða. Hann
gleymir því reyndar einnig í þetta
skiptið þangað til blaðamaður minn-
ir hann á í miðju viðtali að hann sé
nú í hádegismat. Og Jóhannes bros-
ir þá út í annað og stendur upp til að
kaupa sér kókómjólk og bakkelsi.
Hryggur yfir ástandinu
Vinnan við Kastljósþættina hefur
tekið mjög á Jóhannes. „Mér hef-
ur fundist erfitt að fara inn í þenn-
an heim og kynnast börnum sem
eru komin á þessa ógæfubraut,“ seg-
ir hann. „Þau eru svo mörg og það
hryggir mig. Eðlilega get ég ekki tek-
ið viðtöl við unga krakka undir 18 ára
aldri, ég fæ ekki leyfi til þess frá for-
eldrum þeirra. Ég fæ sterka löngun
til þess að taka utan um þau og koma
þeim úr þessu. En það veit ég að ég
get ekki gert. Þau hlusta ekki á mig.
Börn í neyslu taka engum rökum.“
Sárt að fara í spor dótturinnar
Jóhannes segist aðspurður ekki hafa
lent í hættum við vinnsluna og hefur
komið sér upp öruggum aðferðum
og viðtalstækni. „Það er óþægilegt að
vera í kringum fíkla og mér finnst það
sjálfum líka sárt því í þessum sporum
var dóttir mín. Ég hef ekki lent í hætt-
um en þetta er hins vegar hættuleg-
ur heimur, þess vegna hef ég mínar
aðferðir við vinnsluna. Ég fer til að
mynda einn og tek viðtöl, vegna þess
að þá byggi ég upp traust milli mín
og viðmælandans sem ég fengi ekki
annars. Ég læt líka alltaf vita af mér,
hvar ég er á hverri stundu og hef allt-
af símann á mér.“
Svartur heimur
Það er óhugur í Jóhannesi þegar
hann ræðir um þau börn sem eru
föst í heimi fíknar. „Þetta er svo svart-
ur heimur, venjulegt fólk áttar sig
ekki á þessu og margir eru viðkvæm-
ir fyrir þessu og vilja ekki sjá eða vita
af þessum veruleika og því að í hon-
um eru varnarlaus börn. Þetta er
hins vegar staðreynd sem verður að
vera öllum ljós. Foreldrar þurfa að
vita hversu mikið þeir þurfa að leggja
á sig til að vernda börnin sín, samfé-
lagið í heild sinni sömuleiðis.“
Kapphlaup og tíminn er naumur
Jóhannes leggur áherslu á að um þó-
nokkur börn sé að ræða. „Ég hef ekki
tölu á þeim krökkum sem ég hef rætt
við. Ég tala við einn krakka og hann
bendir mér á annan. Það er átakan-
legt. Það er endalaust af börnum í
neyslu.“
Honum finnst líka erfitt að heyra
í foreldrum sem eru í sömu stöðu
núna og hann og fjölskylda Sigrúnar
voru í fyrir tveimur árum. „Örvænt-
ingin er svo mikil, hún er áþreifanleg.
Þú ert að berjast við kerfið á meðan
þú ert að berjast við barnið. Og þetta
er kapphlaup því barnið týnist, það
er í neyslu og er auðvitað í mikilli
hættu allan þennan tíma. Það þarf
að leita að því og koma því til hjálpar
því þú veist hvað barnið er að upp-
lifa. Það er ekki hægt að lýsa þessari
örvæntingu.“
Hættulegt að gefast upp
Jóhannes sagðist hafa gefist upp á
dóttur sinni og skilaboðin úr kerf-
inu hafi verið að hún þyrfti að finna
botninn. Þá var hún orðin 17 ára og
meðferðarúrræði báru ekki árangur.
„Ég segi hins vegar þeim foreldrum
sem eru í sömu sporum og ég var í að
gefast ekki upp. Það er hættulegt að
gefast upp. Það er ekkert vit í því að
börn sem eru komin í harða neyslu
finni botninn. Það á ef til vill við um
fullorðna alkóhólista. En ekki börn.“
Neyslusaga Sigrúnar byrjaði
snemma, hún byrjaði að reykja í
laumi 12 ára, drekka aðeins 13 ára
gömul og fikta við hassreykingar.
Hún sogaðist eftir það hratt inn í
heim fíkla í undirheimum Reykja-
víkur. Sigrún fékk dauðaskammtinn
frá kærasta sínum, sem var þrettán
árum eldri en hún og langt leiddur
morfínfíkill.
„Ég veit það að hún væri á lífi
í dag hefði hún ekki kynnst þess-
um manni,“ segir Jóhannes. Kærasti
hennar var fíkill sem hafði mikinn
aðgang að lyfjum, þar á meðal mor-
fíni. „Það breytti neyslu hennar að
hún kynntist þessum manni því hún
hafði aldrei notað efni líkt og hann
var að nota. Hún var heltekin af hon-
um. Hann truflaði alla hennar vinnu
við að reyna að verða edrú.“
Víti til varnaðar
Ítarlega var fjallað um neyslu Sigrún-
ar Mjallar og andlát hennar í Kast-
ljósinu og gaf Jóhannes leyfi fyrir því
að upptaka af símtali við Neyðarlín-
una yrði birt í þættinum. Þar heyrð-
ist maður hringja í Neyðarlínuna til
að óska eftir aðstoð sjúkrabíls vegna
dóttur Jóhannesar sem hafði þá tekið
of stóran skammt af morfíni.
Þegar Jóhannes er spurður af
hverju hann vildi sýna þjóðinni þetta
þá sagðist hann gera það svo að ungt
fólk í neyslu sjái að partíið endi á
einhverjum tímapunkti. „Krakk-
ar eru að segja að þetta sé svo ótrú-
lega skemmtilegur heimur en þarna
var partíið búið. Við vildum sýna að
svona endar þetta. Ég vona að þau
horfi á þetta og að þetta verði þeim
víti til varnaðar, ég vil ekki að fleiri
börn gangi í gegnum sama víti og
dóttir mín,“ segir Jóhannes.
Fór á milljón kílómetra hraða í
gegnum lífið
Á þeim árum sem Sigrún Mjöll var í
neyslu frá 13 ára til 17 ára aldurs var
ítrekað reynt að grípa inn í og stöðva
neysluna. Hún fór í fyrsta skipti í
meðferð á Stuðla árið 2005, þá 13 ára
gömul eftir að hafa dvalið á neyðar-
vistun.
Jóhannes segir dóttur sína hafa
farið á milljón kílómetra hraða í
gegnum lífið af gleði og þegar hún
var lítið barn var fjölskyldunni lífs-
gleðin strax ljós.„Hún var alltaf glöð
og kát þessi stelpa. Hvar sem þú varst
með hana. Hún var aldrei kyrr. Ef ég
fór með hana í sund þá gat ég legið í
heita pottinum og horft á hana fara
hring eftir hring eftir hring í renni-
brautina. Hún stoppaði ekki. Mér
er líka minnisstætt atvik frá því hún
var aðeins tveggja og hálfs árs göm-
ul. Þá var hún heima og stökk upp
í hjónarúmið og hljóp síðan og tók
heljarstökk yfir í barnarúmið sem var
við hliðina á. Þetta var með ólíkind-
um. Þetta gerði hún svo aftur og aft-
ur,“ segir hann og brosir við tilhugs-
unina. „Þegar ég fór út að hjóla með
hana þá sat hún aftan á hjólinu hjá
mér og þegar hún var farin að tala,
þá sagði hún alltaf: Hraðar, hraðar,
hraðar pabbi! Hún fór á milljón kíló-
metra hraða í gegnum lífið.“
Vildi gera færra með fjölskyld-
unni
Breytinga varð vart í hegðun dótt-
ur hans þegar hún var 12 ára göm-
ul. „Hún vildi gera miklu færra með
fjölskyldunni. Sigrún var þannig að
ef hún ákvað eitthvað þá gastu ekki
hnikað því. Þannig var hún frá barn-
æsku. Þegar hún fór í neyslu þá urðu
þessir eiginleikar hennar bæði henn-
ar mestu veikleikar og styrkleikar.
Hún gekk langt í neyslunni en þegar
hún fór í meðferð þá lagði hún líka
mikla vinnu í hana.“
Stóð í dyrunum
Jóhannes þurfti stundum að taka
á öllu sínu þegar Sigrún Mjöll var í
neyslu því fíknin var svo sterk. Tvisv-
ar sinnum varnaði hann henni út-
göngu með því hreinlega að standa
fyrir henni í dyrunum. „Þegar hún
var í neyslu þá stóð ég í dyrunum og
varnaði henni útgöngu. Hún var svo
ákveðin og örvæntingarfull í að kom-
ast út í frekari neyslu að hún hljóp
ítrekað á mig til þess að reyna að
komast út. Það var skelfilegt ástand
á heimilinu á meðan við vorum að
bíða eftir neyðarvistun. Ég gerði
þetta tvisvar og í hvorugt skiptið
komst hún út og við komum henni í
neyðarvistun á Stuðla.“
Leitaði oft að henni
En stundum hvarf Sigrún Mjöll og
fjölskylda hennar leitaði að henni
upp á von og óvon. „Hún bara hvarf
og það var ekkert hægt að gera í
því. Það var ekki hægt að læsa hana
inni. Það var tvisvar sinnum lýst eftir
henni. En hún hvarf oftar í skemmri
tíma og fannst um síðir. Ég leitaði oft
að henni sjálfur og átti langar og erf-
iðar nætur þar sem ég var með lög-
regluna í símanum og var líka að
hringja í vini hennar til þess að finna
út hvar hún væri. Einu sinni fann ég
hana á bensínstöð og pikkaði hana
þar upp. Þetta er veruleiki sem for-
eldrar barna í neyslu þekkja. Lög-
reglan leitar að börnunum en for-
eldrarnir sitja ekki bara heima á
meðan og bíða. Þeir eru fullir ótta og
kvíða og fara út að leita að börnum
sínum.“
Fíknin breytti Sigrúnu Mjöll mikið
að sögn Jóhannesar. „Hún umbreytt-
ist þegar hún var komin í neyslu. Ég
þekkti hana ekki, hún var svo ólík
sjálfri sér. En þegar hún var edrú þá
fékk ég lífsglöðu og duglegu stelpuna
mína aftur.
Þessi stelpa elskaði lífið. Hún vildi
verða gömul kona og ætlaði að gera
fullt af hlutum. Ég er stoltur af mörgu
því sem henni tókst á sinni stuttu lífs-
leið. Hún átti alveg gífurlega von, ég
gerði alltaf ráð fyrir því að hún myndi
ná langt. Hún hefði orðið fyrirtaks
blaðamaður, krafturinn í henni var
bara svo mikill. Þetta átti ekki að ger-
ast svona.“
Fékk sérmeðferð
„Hún er eina manneskjan sem hefur
verið í meðferð á Háholti sem hefur
komist á námssamning út frá með-
ferðinni. „Hún bjó á Sauðárkróki þar
sem hún vann í bakaríinu. Hún var
bara orðin einn af aðalstarfsmönn-
unum þar,“ segir hann og brosir. „En
svo fór hún í bæinn og hann Pétur í
bakaríinu sá að það var grámi yfir
henni þegar hún kom til baka.“
Jóhannes segist alltaf hafa feng-
ið þau úrræði sem hann óskaði eftir
fyrir dóttur sína. Hann telur það hafa
verið vegna þess að hann var þekktur
fyrir vinnu sína í Kompásþáttunum.
Þessa ályktun dregur hann af því að
hann hittir fjölda foreldra sem segja
ekki sömu sögu af viðureign sinni við
kerfið.
„Þegar ég var að berjast við Sig-
rúnu Mjöll þá var ég að vinna í
Kompási. Ég held að það hafi auð-
veldað mér að koma henni í með-
ferðir hingað og þangað. Er einhver
sanngirni í því að mér hafi tekist að
koma henni í meðferð vegna þess að
ég er þekktur? Aðrir foreldrar segja
nefnilega ekki sömu sögu. Þeir segj-
ast vera berjandi á hurðir að reyna
að koma börnunum í meðferð eða
neyðarvistun og það finnst mér
skelfilegt. Sigrún Mjöll komst alltaf í
meðferð og fyrir það er ég þakklátur.
En svo þegar hún var orðin 17 ára þá
var bara sagt: Það er búið að reyna
allt. Nú þarf hún að finna botninn.“
Harðduglegt fólk sem vinnur
undir miklu álagi
Jóhannes segist bera mikla virðingu
fyrir þeim er starfa við meðferðar-
úrræði og barnavernd þrátt fyrir að
hann gagnrýni kerfið og það hvernig
það er uppbyggt. Hann telur þá ein-
faldlega ekki hafa þau tæki og tól sem
Dóttir Jóhannesar Kr. Kristjánssonar, Sigrún Mjöll Jóhannesdóttir, er
yngsta barnið á Íslandi sem hefur látist eftir of stóran skammt af eiturlyfjum og
faðir hennar hefur lofað sjálfum sér því að dauði hennar verði ekki tilgangslaus.
Hann vill að öllum verði ljós sá dökki og hættulegi heimur sem mörg íslensk börn
dvelja í. Hann sér eftir því að hafa gefist upp á dóttur sinni á meðan hún leitaði
botnsins og hvetur aðra foreldra í sömu sporum til þess að gefast aldrei upp.
Kristjana Guðbrandsdóttir
blaðamaður skrifar kristjana@dv.is
Hættulegt að
gefast upp
„Hún fór á milljón
kílómetra hraða í
gegnum lífið.
„Þessi stelpa elskaði lífið. Hún vildi verða gömul
kona og ætlaði að gera fullt af hlutum.
Fjölskyldan stofnar minningarsjóð Ungt fólk í meðferð fær styrk til skapandi
verkefna og veitt verður úr minningarsjóð Sigrúnar Mjallar á afmælisdegi hennar
22.desember ár hvert.
Elskaði lífið Sigrún Mjöll var allra
hugljúfi. Hún lifði lífinu á milljón
kílómetra hraða og hvatvísinnar var
vart þegar hún var lítið barn.