Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.2012, Blaðsíða 22

Sandkorn
S
íðustu vikur og mánuði hefur
verið talsverð umræða um
upprisu íslensks efnahagslífs
í erlendum fjölmiðlum. Inn-
takið í þeirri umfjöllun er að
Íslendingar hafi náð að rétta hagkerfi
sitt við á tiltölulega skömmum tíma eft-
ir bankahrunið árið 2008. Spurt er af
hverju Ísland hafi náð sér svo vel á strik
eftir víðtækt hrun – breska útvarpsstöð-
in BBC World Service er til að mynda
með þátt í vinnslu þar sem reynt er að
svara þessari spurningu.
Staða annarrar evrópskrar eyþjóð-
ar, Írlands, er gjarnan nefnd í sömu
andránni sem dæmi um þjóð sem
ekki hefur tekist eins vel að rísa upp
eftir erfið leika sína 2008 og stórkost-
lega skuldsetningu. Í tilfelli Íslands og
Írlands var bankakerfi landanna orðið
margfalt stærra en hagkerfi þeirra. Þessi
stækkun íslenskra og írskra banka var í
báðum tilfellum fjármögnuð að mestu
með erlendu lánsfé – aðallega þýsku –
sem síðan var endurlánað til fjárfesta
og neytenda í heimalöndunum.
Steingrímur J. Sigfússon, efna-
hags- og viðskiptaráðherra, skrifaði í
vikunni grein í breska blaðið Financial
Times þar sem hann ræðir um þessa
upprisu Íslands, af hverju hún stafi og
hvaða lærdóma aðrar skuldsettar þjóðir
geti dregið af henni. Í greininni nefnir
Steingrímur réttilega að hluta af skýr-
ingunni á upprisu Íslands sé að finna í
ákvörðunum sem ríkisstjórn Sjálfstæð-
isflokksins og Samfylkingarinnar tók í
aðdraganda og kjölfar bankahrunsins
á haustmánuðum 2008. Steingrímur
nefnir sérstaklega þá ákvörðun að reyna
ekki að bjarga íslensku viðskiptabönk-
unum þremur – sem mynduðu um 85
prósent af bankakerfi landsins – heldur
voru þeir látnir falla. Þrír nýir bankar
voru svo stofnaðir á rústum hinna
hrundu banka en skuldir þeirra gömlu
sátu eftir í þrotabúum þeirra sem enn
er unnið að uppgjöri á. Þá nefnir Stein-
grímur neyðarlögin sem tryggðu inni-
stæður sparifjáreigenda með því að
gera eignir þeirra í bönkunum að for-
gangskröfum í bú þeirra.
Fyrri ástæðan sem Steingrímur
nefnir er líklega sú mikilvægasta þegar
spurningunni um upprisu Íslands
er svarað. Kannski gerir Steingrímur
henni ekki alveg nægilega hátt und-
ir höfði í umfjöllun sinni. Á einföldu
máli þýddi sú ákvörðun íslenska rík-
isins að reyna ekki að bjarga íslenska
bankakerfinu að þeir erlendu bankar
sem lánað höfðu íslensku bönkunum
100 milljarða dollara, 12 þúsund millj-
arða króna, stóðu frammi fyrir því að
tapa stórum hluta lánanna. Í hruninu
skulduðu íslensku bankarnir sem nam
850 prósentum af landsframleiðslu.
Þýskir bankar – stærstu lánveitendur
íslensku bankanna – hafa til að mynda
nú þegar tapað 21 milljarði dollara,
um 2.500 milljörðum íslenskra króna,
á lánveitingum til þeirra. Auðvitað,
líkt og Steingrímur bendir á, var þetta
eina rökrétta ákvörðunin sem íslensk
stjórnvöld gátu tekið þegar litið er til
stærðar íslenska bankakerfisins haustið
2008. Íslenska hagkerfið gat ekki stað-
ið undir þessari skuldsetningu. Þessi
ákvörðun þýddi að íslenskir skattgreið-
endur þurftu blessunarlega ekki að axla
ábyrgðina á erlendri skuldsetningu ís-
lensku bankanna á árunum fyrir hrun
heldur þeir aðilar sem sýndu þann
dómgreindarbrest að lána þeim.
Íslendingar gátu því byrjað aftur á
núlli, ef svo má segja, eftir hrunið 2008
og hafið uppbyggingu í skjóli falls við-
skiptabankanna þriggja og án þess
að íbúar landsins þyrftu að greiða
skuldir þeirra. Auðvitað hafði hrun ís-
lensku bankanna fjölmargar slæmar
afleiðingar í för með sér en ein af þeim
var ekki sú að ábyrgðin á öllum skuld-
um bankanna færðist yfir á herðar
skattgreiðenda. Til samanburðar ákvað
írska ríkið hins vegar að ábyrgjast all-
ar skuldir írsku bankanna, ekki aðeins
innistæður viðskiptavina þeirra. Fyr-
ir vikið féllu um 100 þúsund dollara
skuldir, 12 milljónir króna, á hvert írskt
heimili. Ef Íslendingar hefðu farið sömu
leið og ríkið hefði ábyrgst skuldir ís-
lensku bankanna hefðu 100 milljarða
dollara skuldir þeirra fallið á almenn-
ing í landinu, um 330 þúsund dollarar
á hvern einstakling, tæplega 40 millj-
ónir króna. Slíkur skuldaklafi hefði sett
verulegt strik í reikninginn í endurreisn
íslensks efnahagslífs, líkt og í tilfelli Ír-
lands – til samanburðar mældist at-
vinnuleysi á Íslandi 4 prósent í júlí en
tæp 15 prósent á Írlandi. Ísland borgaði
ekki skuldir sinna óreiðumanna en Írar
gerðu það.
Þegar litið er til þessarar helstu
ástæðu fyrir því af hverju íslenska efna-
hagskerfið hefur náð sér nokkuð vel á
strik – hagvöxtur var 3,1 prósent í fyrra
– eftir það allsherjar bankahrun sem
hér varð árið 2008 efast ég um að Ís-
lendingar ættu að hreykja sér um of
af upprisunni. Steingrímur J. sagði í
grein sinni í Financial Times að aðrar
evrópskar þjóðir í skuldavanda gætu
lært af því hvernig Íslendingar brugð-
ust við hruninu um haustið 2008.
Vandamálið er hins vegar það að þær
Evrópuþjóðir sem eiga í hvað mest-
um erfiðleikum um þessar mundir geta
ekki tekið þá ákvörðun að láta erlenda
kröfu hafa banka sinna sitja uppi með
tapið af lánveitingum til þeirra. Slík-
ar ákvarðanir einstakra landa eins og
Grikklands, Spánar og Portúgals gætu
komið af stað alvarlegum keðjuverk-
unum í efnahagskerfi Evrópu; dómínó-
áhrifum sem gætu haft ófyrirsjáan-
legar afleiðingar í för með sér líkt og ef
bandaríska ríkisstjórnin hefði ákveðið
að leggja stærstu fjármálafyrirtækjun-
um þar í landi ekki til fé um haustið
2008 í hinni svokölluðu TARP-áætlun.
Þar að auki liggur fyrir að Evrópusam-
bandið og alþjóðasamfélagið myndi
ekki líða það að fjölmenn ríki eins og
Spánn myndu gera slíkt til að bjarga
eigin skinni. Þá er einnig óvíst að þess-
ar þjóðir myndu láta sér detta í hug í
alvöru að fara þessa íslensku leið: Írar
gerðu það ekki og Spánverjar myndu
ekki gera það heldur.
Ísland er nægilega lítið land til að
geta komist upp með að ábyrgjast ekki
skuldir fjármálafyrirtækja sinna og láta
áhættusækna erlenda kröfuhafa sitja
uppi með tapið. Sú ákvörðun hafði
heldur ekki sýnilegar alvarlegar keðju-
verkandi afleiðingar í för með sér, líkt og
sambærileg ákvörðun gæti gert hjá tug-
milljóna þjóðum sem skulda margfalt
meira í heildina en íslensku bankarnir.
Þó svo að Ísland hafi farið þessa leið,
þjóðinni til blessunar, þá er óheppilegt
að íslenskir ráðamenn eins og Stein-
grímur J. bendi öðrum þjóðum á að
feta í fótspor Íslendinga – þær geta það
ekki og mega það ekki. Íslenska leiðin
er ekki gott fordæmi fyrir aðrar þjóðir;
skuldaskil Íslendinga eru ekki æskileg
til útflutnings. Þetta sjónarmið, að Ís-
land sé fært um að kenna öðrum þjóð-
um hvernig eigi að endurreisa hrunið
hagkerfi, lyktar af sams konar þjóðern-
isdrambi og sú mantra góðærisins að
Íslendingar geti kennt öðrum þjóðum
nútímabankastarfsemi og -viðskipti. Ís-
lendingar settu ekki í heimsmet í góðri
bankastarfsemi fyrir hrun og hafa held-
ur ekki sett met í vel heppnaðri endur-
reisn eftir hrun. Þjóð á eðlilega auð-
veldara með að ná sér eftir skuldafyllerí
ef aðrir borga brúsann.
Gunna Dís dýr
n Kostnaður við þáttagerð
Ríkisútvarpsins á Höfn í
Hornafirði fór mörg hundr-
uð prósent fram úr áætl-
un. Heimilt hafði verið að
leggja rúmar þrjár milljón-
ir í verkefnið en það endaði
í 13 milljónum. Það var hin
vinsæla útvarpskona Gunna
Dís Emilsdóttir sem stóð að
þáttagerðinni sem gekk út
á að taka til í bænum og
skreyta. Nú er ljóst að bæjar-
stjórinn er í klandri.
„Handhafar
forseta“
n Þingkonan Vigdís Hauks-
dóttir er þekkt fyrir að koma
vel fyrir sig orði og hafa
mörg um-
mæli henn-
ar fengið
vængi. Frægt
varð þegar
hún sakaði
ríkisstjórn-
ina um að
„kasta grjóti úr steinhúsi“ og
sagðist á engan hátt „stinga
höfðinu í steininn“. Þing-
konan heldur uppteknum
hætti. Á Facebook-síðu sinni
talar hún nú um „handhafa
forseta“. Vigdís hefur upp-
skorið miklar vinsældir fyrir
frasa sína.
Guðlaugi vorkennt
n Til eru þeir sem hafa ríka
samúð með þingmannin-
um Guðlaugi Þór Þórðarsyni
sem varð fyrir því að ljóstr-
að var upp um bankabrall
hans. Nú blasir við að Gunn-
ar Andersen, fyrrverandi for-
stjóri Fjármálaeftirlitsins,
hefur verið ákærður. Sjálfur
hefur Guðlaugur nefnt að
ástæða sé til að rannsaka
fleiri ,,leka“. Guðlaugur hef-
ur raunar sjálfur verið bor-
inn sökum um að hafa lek-
ið bankaupplýsingum um
Gunnar Andersen.
Leynistyrkirnir
n Það er full ástæða fyrir
Guðlaug Þór Þórðarson þing-
mann að tryggja að sem
minnstum upplýsingum um
hann verði
lekið. Leynd
hvílir yfir
ofurstyrkjum
sem hann
fékk en þing-
maðurinn á
Íslandsmet
í styrkjaþægni. Landsfund-
ur Sjálfstæðisflokksins skor-
aði á sínum tíma á Guðlaug
að hætta þingmennsku en
hann fór ekki að þeirri kröfu.
Leyndarhjúpur er enn yfir
styrkjunum en DV upplýsti
á sínum tíma að stór hluti
kom frá Baugi og aðilum
tengdum félaginu.
Þetta er 100
prósent ósatt
Bjarni Ármannsson um það hvort hann eigi smálánafyrirtæki. – DV
Aron var
efstur á blaði
Knútur Hauksson, formaður HSÍ. – Vísir
Skuldaskil litla Íslands
„ Íslenska leiðin
er ekki gott
fordæmi fyrir aðrar
þjóðir; skuldaskil
Íslendinga eru ekki
æskileg til útflutnings.
Hinn pottþétti píkurígur
P
íkuuppþotin í ríki Pútíns forseta,
sýna okkur eitt andlit kúgunar og
um leið þann veruleika sem við
neyðumst til að horfast í augu
við ef tjáningarfrelsi er ekki virt. Einsog
áður hefur komið fram í veraldar-
sögunni, er frelsi til tjáningar grunnur
tilveruréttar. En frelsi mitt má þó aldrei
ná svo langt að það skerði frelsi þitt,
ágæti lesandi. Vissulega er frelsið línu-
dans, þar sem sumir leyfa sér að fara
yfir strikið, á meðan aðrir reyna ávallt
að halda sig réttum megin.
Nýlegt dæmi um línudans frelsis er
ákæra sem virtur maður flaggar þessa
dagana. En sá ágæti maður vill meina
að hann sjálfur sé „flokksjálkur“. Hann
rak víst augun í það í þýsku vefriti, að
fulltrúi í hinu framliðna stjórnlaga-
ráði, sagði að flokksjálkur í Sjálfstæðis-
flokki hefði soðið saman kæru til þess
eins að reyna að eyðileggja stjórnlaga-
þing og hefði svo sjálfur dæmt í málinu
sem hann undirbjó. En sagt er að hann
sé andsnúinn því að Íslendingar eign-
ist nýja stjórnarskrá. Flokksjálkurinn
er hvergi nefndur á nafn í téðri grein.
En nú vill svo skemmtilega til að Jón
Steinar Gunnlaugsson (sem að fárra
mati fékk sæti í Hæstarétti vegna þess
að hann var hæfasti umsækjandinn),
vill meina að hann sé umræddur
flokksjálkur. Hann þarf því að sanna
það fyrir dómstólum að hann hafi feng-
ið embætti sitt í gegnum flokksklíku, því
þannig mun honum takast að sanna á
sig flokksjálksnafnbótina. Jón Steinar
nýtir semsagt frelsi sitt til að sverja það
að hann sé flokksjálkur.
Er þetta ekki hinn íslenski píkurígur í
hnotskurn? Að standa fast á rétti sínum!
Annað dæmi er sótt í það frelsi
sem forseti vor leyfir sér að viðhafa á
kostnað okkar hinna. En máli mínu
til stuðnings og þá útfrá þeirri al-
mennu virðingu sem við sýnum frelsi
samferðafólksins, vil ég nefna, að um
daginn gekk ég upp hlíðar Esjunn-
ar og hitti þar forsetann, frú hans og
hund þeirra. Ætli ég hafi ekki séð 10
eða 12 hunda á ferð um hlíðina þenn-
an daginn, allir voru þeir í bandi nema
hundur forseta Íslands. En forsetafrú-
in gargaði og gjammaði í hvert sinn
sem hundurinn sýndi öðrum hundum
tennurnar. Og nú vill svo skemmtilega
til, að ég þekki fólk sem er svo hrætt
við hunda, að það hefði logað af ótta ef
það hefði hitt hund forsetans og hina
gjammandi frú í Esjuhlíðum.
Sumt fólk temur sér þann sið að
teygja frelsi sitt inn á frelsi hinna. En
það er akkúrat sú hegðun forsetans
sem virðist ætla að eyðileggja það orð-
spor sem embættið hefur lengi not-
ið. Valdhroki hefur aldrei gert menn
stærri en þeir eru í raun og veru. Hvort
fylgd á flugvöll er táknræn peninga-
eyðsla eða hégómlegt tildur, er auka-
atriði á meðan aðalatriðið er píku-
rígurinn; leyfi okkar hinna til að
mótmæla framferði þess sem tekur sér
aukið frelsi í skjóli óhóflegs sjálfsálits.
Vort lýðræði er línudans,
þar lausnir best má finna
ef miðast frelsi forsetans
við frelsi okkar hinna.
Skáldið skrifar
Kristján Hreinsson
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Ólafur M. Magnússon Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
22 24.–26. ágúst 2012 Helgarblað
Leiðari
Ingi Freyr
Vilhjálmsson
ingi@dv.is