Dagblaðið Vísir - DV - 03.02.2012, Blaðsíða 14

14 Fréttir 3.–5. febrúar 2012 Helgarblað
Þ
etta er heimur sem ég vona
að enginn þurfi að kynnast.
Þetta er það viðbjóðslegt og
hræðilegt,“ segir Berglind
Guðmundsdóttir, doktor í
klínískri sálfræði, um heim mansals,
en hún fær til meðferðar þau fórnar-
lömb mansals sem þurfa á sálfræði-
hjálp að halda.
Erfitt að kynnast heimi
mansals
Berglind er verkefnastjóri áfalla-
teymis bráðasviðs og geðsviðs
Landspítalans (LSH) og hefur með-
al annars sérhæft sig í meðferð
áfallastreitu röskunar sem algengt
er að fórnarlömb mansals greinist
með. Berglind segir mansalsmálin
vera ein þau flóknustu sem hún fær
til meðferðar.
„Þegar ég byrjaði í þessum mála-
flokki var ég búin að vinna lengi í
áfallamálum og það er fátt sem mér
finnst ég ekki hafa kynnst eða séð.
Hræðilegustu nauðgunar- og ofbeld-
ismál og í rauninni bara allt und-
ir sólinni. Svo kynntist ég þessum
málaflokki og ég vissi ekki alveg hvar
ég átti að setja hann. Ég vissi ekki al-
veg hvernig ég átti að flokka hann í
heilabúinu mínu og ég viðurkenni
að ég hefði alveg verið til í að kynn-
ast honum ekki. Ég hefði verið til í
að vera alveg naív gagnvart þessum
raunveruleika. Ég vissi af honum en
núna er hann hluti af lífi mínu ein-
hvern veginn.“
Þörf á lífs-endurhæfingu
Berglind er með doktorsgráðu í klín-
ískri sálfræði frá Bandaríkjunum, þar
sem hún vann mikið með þolend-
um bílslysa og annarra áfalla. Hún
fór síðar að vinna meira í kynferðis-
og heimilisofbeldismálum sem snúa
bæði að börnum og fullorðnum,
svo það má segja að hún hafi mikla
reynslu þegar kemur að því að vinna
með áföll.
„Ég tók við sálfræðiþjónustu
neyðarmóttökunnar 2006 þegar ég
kom heim úr námi og er búin að
vinna þar síðan. Þessar konur komu
til mín upphaflega í gegnum neyð-
armóttökuna og ég áttaði mig fljótt
á því að þetta eru ein þau flóknustu
mál sem maður fær til meðferðar því
meðferðarþarfirnar eru svo víðtækar.
Sumir þolendur mansals þurfa í raun
og veru lífs-endurhæfingu af því það
eina sem þeir þekkja er ofbeldi og
hugmyndin sem þeir hafa um vænt-
umþykju er mjög skekkt.“
Ekki vanar góðmennsku án
skilyrða
Sálfræðilegar þarfir kvennanna eru
oft mjög miklar og afleiðingar man-
salsins hafa haft djúpar sálfræðileg-
ar afleiðingar. Þær glíma gjarnan við
alvarlegt þunglyndi og áfallastreitu-
röskun en einnig geta þær átt við
áfengis- eða vímuefnavanda.
„Þær upplifa oft ótta og óöryggi
því þær hafa lært í flestum tilfellum
að það þýðir ekki að treysta á neinn
nema sjálfan sig. Þær vita ekki hverj-
um þær eiga að treysta og öryggis-
kenndin er engin. En það mætti í
raun kalla það heilbrigða paranoju,
því í þeirra umhverfi var mjög heil-
brigt að treysta engum. Heimurinn
var raunverulega þannig að ef þú
snérir baki í einhvern og slakaðir á
gastu lent í því að slasast alvarlega
eða jafnvel deyja. Þessi heimur er
mjög harður.“
Hún segir stóran hluta af með-
ferðinni vera að byggja upp traust
og brjóta niður veggi. „Þær eiga erfitt
með að trúa því að einhver sálfræð-
ingur eða félagsráðgjafi vilji hjálpa
þeim án þess að vilja fá eitthvað í
staðinn. Þær eru ekki vanar því að fá
góðmennsku án nokkurra skilyrða.“
Erfiðar minningar
Sálfræðimeðferðin er einstaklings-
miðuð og segir Berglind þarfir
kvennanna vera mjög misjafnar og
hún fari eftir því hver saga kvennanna
sé. Hversu lengi þær hafi verið beittar
ofbeldi og hversu sterkan grunn þær
hafi til að byggja á. Fórnarlömbin eigi
það þó oft sameiginlegt að eiga langa
sögu um misnotkun og félagslega
erfiðleika. „Þetta er mjög fjölbreyttur
hópur þolenda en mjög oft eru ein-
hver barnæskuáföll, til dæmis van-
ræksla, höfnun og ofbeldi, og margar
þeirra koma frá brotnum heimilum
eða hafa misst ástvin. Auðvitað er
það ekkert alltaf þannig, en í þessum
mansalsmálum sem ég hef komið að
hefur áfallasagan náð alveg niður í
barnæsku.“
Að vinna úr þeim áföllum sem
konurnar hafa upplifað segir Berg-
lind oft vera erfiða og krefjandi
vinnu. Hún þurfi að gerast hægt og
rólega og sé langtímaferli. „Þetta eru
„survivors“ í orðsins fyllstu merk-
ingu. Þær kunna að lifa af. En sum-
ar eru alveg ofboðslega illa farnar
og óvíst hvort þær nái sér nokkurn
tímann á meðan aðrar eiga auðveld-
ara með það. Oft átta þær sig heldur
ekki á að þær eru þolendur mansals,
þetta er bara raunveruleiki sem þær
þekkja. Að stoppa og horfast í augu
við aðstæður sínar getur verið gríð-
arlega erfitt því þá koma minning-
arnar og hörmungarnar upp á yfir-
borðið og það veldur oftast miklum
sársauka.“
Sérhæfð úrvinnsla
Margar þeirra greinast með áfalla-
streituröskun vegna þess ofbeldis
sem þær hafa verið beittar og þurfa
á sérhæfðum meðferðarúrræðum að
halda. Margar hafa lent í hræðilegum
atburðum sem þær eiga erfitt með að
vinna úr. „Þær kannski kenna sjálf-
um sér um, eða að minningarnar
tengdar honum eru bara svo ofboðs-
lega ógnvekjandi að þær ná ekki að
vinna úr þeim.
Þær sem hafa lent í mörgum
nauðgunum, miklu líkamlegu of-
beldi ofan á misnotkun í gegnum
vændið eiga mjög erfitt með að vinna
sig út úr því og þurfa aðstoð. Ef þær
þróa síðan með sér áfallastreiturösk-
un þarf yfirleitt sérhæfða úrvinnslu.
En í sumum tilfellum erum við tala
um einstaklinga sem með tímanum,
stöðuleikanum og örygginu ná fót-
festu. En í mansalsmálum er þolend-
ur yfirleitt með allan pakkann.“
Enginn skyldugur til að
þiggja hjálp
Berglind segir að fórnarlömb man-
sals ásamt þeim konum sem hafa ver-
ið í vændi af öðrum ástæðum komi
oft til meðferðar eftir að hafa leitað
sér hjálpar á bráðamóttöku Land-
spítalans. Hún segir bráðamóttökuna
mjög mikilvæga til að ná til fórnar-
lambanna því oft hafi konurnar lent í
hræðilegum ofbeldisárásum.
„Það er kannski einhver sem er að
kaupa þær og sá einstaklingur ákveð-
ur að berja þær til óbóta. Og þótt þær
séu að selja sig er þeim líka nauðgað.
Sumum finnst erfitt að ná utan um
það en það eru menn sem beita þær
miklu ofbeldi.
Það er stór áfangi að þora að segja
frá raunverulegri ástæðu áverkanna
þegar þær koma á bráðadeildina,
en með því að opna sig eru þær að
opna á möguleikann á að fá hjálp,
hjálp sem þær kannski vissu ekki að
væri til. Það er líka hluti af verklagi
á bráðamóttökunni að spyrja ef ein-
hver kemur inn vegna áverka, sjálfs-
vígstilrauna eða annars en hjálpin er
alltaf háð því að þær vilji þiggja hana.
Ef svo er þá er þeim gjarnan vís-
að á Neyðarmóttöku vegna nauðg-
ana og þar er mjög öflug þjónusta.
Þar er kvensjúkdómalæknir sem sér
um réttarlæknisfræðilega skoðun ef
við á, sálfræðingur og þar er einnig
lögmaður sem aðstoðar þær ef þær
ákveða að kæra ofbeldið. Þoland-
inn getur þegið alla þessa þætti eða
bara einn en er alls ekki skyldugur til
að þiggja neitt. Öll þessi þjónusta er
þolendum gjaldfrjáls.“
Endurhæfing er fullt starf
Neyðarmóttakan starfar náið með
geðsviði LSH en þar er sérstakt teymi
fyrir fórnarlömb og í því teymi eru
geðlæknir, sálfræðingur og iðjuþjálfi.
„Við á Landspítalanum vinnum mjög
náið með félagsráðgjöfum í Reykja-
vík sem hafa sérhæft sig í meðferð
þolenda mansals. Þeir eru lykilað-
ilar í allri meðferðarvinnu með þol-
endum og sinna gríðarlega mikil-
vægu utanumhaldi og stuðningi við
þolendur. Með öðrum orðum er víð-
tækt samstarf grundvöllur þess að
hægt sé að veita þolendum mansals
þau úrræði sem þeir þurfa.“
Úrræði á borð við Kvennaat-
hvarfið og Kristínarhús, sem er nýtt
úrræði fyrir þolendur mansals og
vændis, er gríðarlega mikilvægt að
mati Berglindar, með því sé hægt að
bjóða konunum öruggt athvarf strax
ef þær vilja. „Sumar konurnar þurfa
bara öryggi og stöðugleika og fá að
funkera í venjulegu umhverfi í svo-
lítinn tíma áður en hægt er að átta
sig á hvort einhver geðræn einkenni
og vandamál séu til staðar sem þarf
að taka á. Oft eru þetta einstakling-
ar sem eiga ekkert og þurfa að koma
undir sig fótunum og þurfa stuðning
til þess.
En vinna þeirra er endurhæfing-
in. Það er fullt starf að læra að funk-
era og læra að lifa með öllum minn-
ingunum og öllu því sem þær hafa
gengið í gegnum. Það er hluti af með-
ferðarprógramminu að hjálpa þeim
að ná fótfestu á ný. Þú getur komist á
góðan stað og náð bata en þú verður
síðan að halda áfram og takast á við
lífið og tilveruna.“
Upp á líf og dauða
Þrátt fyrir að vandamál fórnarlamba
mansals séu oft erfið og krefjandi
segir Berglind að hún sé heppin að
því leyti að hún ásamt fleirum sé að
hjálpa manneskjunni að byggja sig
upp. „Mitt hlutverk er uppbyggingin
og ég er kannski lánsöm að því leyti
að ég fæ að hjálpa þeim í gegnum
það ferli. En það er líka sárt þegar
það gengur ekki. Það er ekki hægt að
skilja hjartað frá þessum málum því
n Hefði viljað komast hjá því að kynnast raunveruleika mansals fórnarlamba
„Ég held að fólk
átti sig ekki allt-
af á að þetta eru raun-
verulegar þrælabúðir. Þú
hefur ekki frelsi, þú hefur
ekki mannréttindi. Það er
komið fram við þig eins
og gólftusku og þú ert
ekkert nema söluvara.
miskunnarlaus
veröld mansals
Erfið mál Doktor Berglind Guðmundsóttir segir meðferð fórnarlamba mansals vera erfiðustu og mest krefjandi verkefni sem hún hefur
fengist við.
Hanna Ólafsdóttir
hanna@dv.is
Mansal 4. hluti