Dagblaðið Vísir - DV - 03.02.2012, Blaðsíða 30

30 Viðtal 3.–5. febrúar 2012 Helgarblað
M
aría Lilja hefur staðið í
ströngu í vetur. Hún stóð
í ritdeilum við Davíð Þór
Jónsson guðfræðing um
vændi þar sem henni var
hótað málsókn vegna ærumeiðinga.
Sótt var að henni þegar hún ræddi um
mæðgur sem voru gagnrýndar fyrir að
sitja fyrir saman í nærfataauglýsingu.
Þá hefur hún blandað sér í umræður
um Egil Einarsson og brjóstapúðamál-
ið svokallaða.
„Ég virðist hafa ofurkrafta þegar
kemur að því að fá ritsóða til að setjast
við tölvuna og tjá sig,“ segir María Lilja
og skellir upp úr spurð hvernig mál-
flutningi hennar hafi verið tekið.
„Ég fæ miklu frekar jákvæðar mót-
tökur og stuðning. En deilur eru eðli-
legar og mér finnst lítið mál að taka
gagnrýni. Það er þegar gagnrýnin verð-
ur persónuleg eða meiðandi sem mér
finnst hún missa gildi sitt.“
Hörð viðbrögð
María Lilja segist fá stöku meiðandi
hótanir. Hún fær þær í formi símaskila-
boða, tölvuskeyta og athugasemda á
netinu.
„Ég fæ stöku hótunarbréf og -SMS.
Mörg þeirra innihalda einfaldlega gróft
orðalag þar sem mér er sagt að þegja og
halda kjafti. Ein skilaboðin voru: Það
þyrfti einhver að fara að berja þig dug-
lega. Önnur voru á þá leið að ég sæi nú
bara klám í öllu og væri örugglega bara
sjálf klámsjúk. Ég læt hótanir og hörð
viðbrögð ekki hreyfa við mér. Ég stend
og fell með því sem ég segi og geri og
finnst ekkert eðlilegra. Þau gerðu það
þó þegar ég var skráð fyrir síma litlu
systur minnar. Þetta var gamalt síma-
númer mitt sem hún fékk. Hún fékk
ljót skilaboð og það fannst mér svolít-
ið erfitt.
Þessi viðbrögð koma mér ekki á
óvart. Aðrir femínistar sem taka þátt í
opinberri umræðu finna fyrir álíka við-
brögðum. Þau eru oft tilkomin vegna
þess að umræða er hér oft á frekar lágu
plani. Ég get nefnt sem dæmi pistil sem
ég skrifaði um klámvæðingu móður-
ástarinnar. Þá fékk ég mjög hörð við-
brögð og meira að segja símtöl.“
Í þessum pistli sem María Lilja
nefnir er um að ræða auglýsingaher-
ferð nærfataframleiðandans The Lake
and Stars þar sem mæðgurnar Jó-
hanna Methúsalemsdóttir og Indía
Salvör sitja fyrir á undirfötunum.
„Ég reiknaði alveg með því að
fá gagnrýni en viðbrögðin urðu svo
svakaleg að ég þurfti að fela númerið
mitt um tíma á ja.is,“ segir María Lilja
sem segist ekki viss um að það fólk
sem hafi gagnrýnt hana hvað harð-
ast hafi í raun lesið pistilinn sem hún
skrifaði.
„Í pistlinum var ég nefnilega að
rýna í viðtal við það fólk sem stóð
að baki auglýsingunni. Ég er í raun
að vitna í viðtal sem var birt á Huff-
ington Post. Á þeim miðli var viðtal
við eigendur nærfatamerkisins og
þar kemur fram stefna eigandans og
hverjar hugmyndar hans voru. Hann
spurði einfaldlega: Hvað gerist ef við
setjum tvær konur á nærfötum sam-
an á mynd með kynlífstilvísun og
hvað gerist ef þær eru mæðgur? Það
er sum sé enginn efi með þessa kyn-
lífstilvísun. Hún er til staðar.“
Hvernig lífi lifa ritsóðar?
María Lilja segist stundum velta því
fyrir sér hvernig lífi þeir ritsóðar sem
hvað harðast ganga fram lifi í raun-
veruleikanum.
„Hverjir eru þeir. Hvernig lífi lifa
þeir? Það þarf einhver að fara að
kanna líðan og bakgrunn þessara
manna. Verðugt viðfangsefni finnst
mér. Þeim líður greinilega illa, eiga
bágt með að stýra eigin tilfinningum.
Reiði þeirra er svo áþreifanleg í þessu
samfélagi. Hvað gera þeir á milli þess
sem þeir senda meiðandi athuga-
semdir og hótanir? Hvað gera þeir
til þess að leita sér heimilda um það
sem þeir sjá sig knúna til að gagn-
rýna?“
Fyrsta kynlífsreynslan
lituð af klámi
Henni er heilagt að breyta viðhorfi
til kvenna og snúa klámvæðingunni
við. „Það er þessi vanvirðing fyr-
ir konum sem þarf að berjast gegn,“
segir hún. „Og þessari svokölluðu
nauðgunarmenningu sem felst í
því að nauðganir eru bara einhver
brandari. Normalísering á klámi er
hluti þessarar menningar.
Nú hef ég til dæmis heyrt frá
mörgum ungum stúlkum að þeirra
fyrsta kynlífsreynsla sé með öllu of-
boðslega óþægileg vegna þess að
drengirnir eru orðnir svo litaðir af
klámi. Þessi normalísering verður
þess valdandi að við erum að teygja
mörkin lengra og lengra og við erum
allt í einu komin út í það óendanlega.
Það er engin lína þarna á milli leng-
ur. Það er helsta baráttumálið, meiri
virðing fyrir konum í orði og gjörð-
um.“
Hvað getum við gert að þínu mati
til að hraða þessu ferli, að afnema
klámvæðingu?
„Halda áfram að pönkast og
benda á hvað þetta er fáránlegt.
Skrifa pistla, bréf og láta í okkur
heyra. Maður finnur að það er svolít-
ill kraftur sem er að myndast. Maður
finnur það á viðhorfum þeirra yngri.
Þeir sem yngri eru eiga auðveldara
með að tileinka sér gagnrýna hugs-
un en við eldri sem eigum það frek-
ar til að flýja vandann. Ég finn það á
yngri systrum mínum sem eru 21 árs
og 17 ára að umræðu um þessi mál er
haldið á lofti meðal þeirra.“
Fegrunaraðgerðir ekki frjálst val
Hún segir klámvæðinguna að vissu
leyti endurspeglast í brjóstapúðamál-
inu. „Það er ofboðslega sorglegt að
ungum konum finnist þær þurfa að
fara í brjóstaaðgerð vegna lítils sjálfs-
trausts. Við lifum í þannig samfélagi
að konum finnst þær þurfa að vera til
á einhvern ákveðinn hátt og ákveðn-
um forsendum.
Ég er fullkomlega sammála því
að þær eiga allar rétt á því að fá púð-
ana fjarlægða. En svo er það á ábyrgð
læknanna að fylla á þær aftur ef svo
má til orðs taka.
Ef þær vilja það á annað borð, því
þetta er svo mikil áhætta. Mér finnst
það umhugsunarvert að þær vilji
leggja allt þetta á sig fyrir einhverja
hugmynd um einhvers konar ham-
ingju. Að hamingja felist í brjósta-
stærð. Ég hef oft heyrt talað um að
það sé verið að taka fram fyrir hend-
ur á konum, að það sé frelsi kvenna að
fara í alls konar aðgerðir til að lagfæra
sig. En það er þarft að benda á að það
er ekki endilega frelsi.
Það er ekki frelsi að þurfa að lifa í
þannig samfélagi að konu geti ekki
liðið vel með sjálfa sig út á við nema
að hún þurfi að fara í fegrunaraðgerð.“
Ójafn leikur
María Lilja hefur einnig bland-
að sér í umræðu um Egil Ein-
arsson sem er sakaður um tvær
nauðganir. Fjölmiðlaumræða um
ásakanir kvennanna tveggja varð
mikil og María Lilja sagðist hafa haft
miklar áhyggjur af því að það myndi
halla á konurnar í þessari umræðu því
leikurinn væri ójafn.
„Ég hef ekki legið á skoðun minni
hvað þetta mál varðar. Það er mjög
erfitt í ljósi þess að hér er um að ræða
þjóðþekktan karlmann sem hef-
ur risavaxið tengslanet, stóran hóp
aðdáenda og fjölda stórfyrirtækja og
reyndar heila fjölmiðlasamsteypu
sem hefur mikilla hagsmuna að gæta
í þessu máli.
Fólk má ekki gleyma því að það að
kæra einhvern fyrir nauðgun er heil-
mikið mál þar sem um er að ræða
mikið álag, persónuleg viðtöl, lækn-
isskoðanir og það er bara ekki hægt
að ganga inn á lögreglustöð og leggja
inn kæru.
Upplognar nauðgunarkærur eru
sjaldgæfar, talað hefur verið um að
1–2% kæra byggi á fölskum forsend-
um. Það er jafn hátt hlutfall og í öllum
öðrum ákæruflokkum. Frávísanir í
nauðgunarmálum eru hins vegar um
70–80% og fólk verður að hafa hugfast
að þó að þessum málum verði vísað
frá er það heldur ekki sönnun á því að
brotið hafi ekki átt sér stað, heldur er
sönnunarbyrði þessara mála einfald-
lega mjög þung. Mig hryllir einnig við
því að í þessu tilviki standi til að not-
færa sér meiðyrðalöggjöfina.“
Stelpur mega ekki
vera hugrakkar
María Lilja er móðir þriggja ára stúlku
og er meðvituð um að ala hana upp
þannig að hún fái að vera barn og
uppeldi hennar sé ekki litað af kyn-
vitund.
Hún gerði samkomulag við barns-
föður sinn um hvernig uppeldinu
yrði háttað en er nú að átta sig á því
að verkefnið er ansi snúið.
„Ég vildi reyna þetta fram að kyn-
þroska. Ég vil bara að hún fái að vera
barn. Dóttir mín hefur stundum
talað um að hana langi til að verða
geimfari. En um daginn kom hún
heim úr leikskólanum og tjáði mér
að það væri ekki hægt. Stelpur væru
ekki geimfarar. Mér fannst leiðinlegt
að heyra þetta en ég þarf augsýnilega
að leggja harðar að mér. Ég vil ekki
að líf hennar snúist um að geðjast að
öðrum og vera sæt. En hún fær þau
skilaboð frá samfélaginu.“
María Lilja segir þessa mótun
samfélagsins ekki síður skaðlega
strákum. „Það er engin fjölbreytni,
stelpur eiga að vera óöruggar og
penar, mega ekki vera hugrakkar og
sterkar. Strákar mega aftur á móti
ekki vera mjúkir, þeir eiga að vera
hugrakkir og geta það kannski ekki
alltaf.
Skilaboð til stúlkna eru hins veg-
ar mun alvarlegri en til stráka. Það
versta er hversu mikið þær eru hlut-
gerðar og það hversu hlutverk þeirra
eru einsleit og fá.
Strákar fá meira rými.“
María Lilja minnist ekki álíka
pressu úr eigin æsku. „Ég man ekki
eftir öllu þessu prinsessubrjálæði
og áherslunni á bleikan lit úr æsku
minni. Jú, það voru pony-hestar og
eitthvað álíka. En ég man líka eftir
Línu Langsokk og jákvæðum fyrir-
myndum. Sem unglingur varð ég síð-
an lituð af einhvers konar fordómum
og með útlitskomplexa sem ég tók
upp af MTV. Þá var ekki net. Núna
er allt á netinu. Því upplýstari sem
við verðum, því firrtari verðum við
og kannski blindari á það sem raun-
verulega skiptir máli.“
Konur sem bítast
„Unglingsárin eru stúlkum afskap-
lega erfið, trúi ég. Þá fer samfélagið
að horfa á útlit þeirra,“ segir María
Lilja. „Ef ég bý til góðan grunn núna
og el upp einstakling sem er gagn-
rýninn á samfélag sitt og þau gildi
sem okkur eru kennd þá held ég að
hún eigi auðveldara líf sem ungling-
ur. Þetta er langtímaverkefni.“
Konur virðast bítast mikið um
femínisma. Er eitthvað sem þær geta
sameinast um?
„Já, ég held að í grunninn séu
flestar konur sammála skilgreiningu
á femínisma. En ég held að konur
séu mistilbúnar til að gera eitthvað í
því. Mér finnst það algengt að konur
lýsi því yfir að þær séu miklir femín-
istar en svo sér maður ekki alveg hvað
það er sem þær leggja til málanna í
baráttuna og margt sem þær segja er
í raun andstætt femínisma. Það var
mjög snjöll kona sem sagði við mig
um daginn í kjölfarið á einhverju
femínisku rifrildi: Það er femínist-
um mjög eðlislægt að vera gagnrýn-
ar á umhverfi sitt og þess vegna eru
þær gagnrýnar á aðra femínista líka.
Það er bara allt í fína.“ n
María Lilja Þrastardóttir er íslenskur femínisti
sem hefur verið áberandi í umræðunni vegna skrifa
sinna um misrétti kynjanna. Hún þykir beinskeytt í
gagnrýni sinni á klámvæðingu og ýmiss konar ofbeldi
gegn konum. Ýmsum aðferðum er beitt til að gera
lítið úr skoðunum hennar og stundum fær hún jafnvel
hótanir um líkamsmeiðingar. Kristjana Guðbrands-
dóttir settist niður með Maríu Lilju og ræddi við hana
um ýmis mál sem veltast um í þjóðfélaginu í dag.
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Viðtal
„Ein skila-
boðin
voru: Það þyrfti
einhver að fara
að berja þig
duglega
Fær hótanir um
líkamsmeiðingar
Hvernig lífi lifa ritsóðar? „Hverjir eru þeir? Hvernig lífi lifa þeir? Það þarf einhver að fara að kanna líðan og bakgrunn þessara manna.
Verðugt viðfangsefni finnst mér. Þeim líður greinilega illa.“