Fréttablaðið - 21.01.2016, Blaðsíða 19

Þorvaldur
Gylfason
prófessor
Í dag
Nú tíðkast að slá máli á ýmsar samfélagsstærðir sem engar haldbærar tölur voru til um
áður. Það er framför. Ekki er langt
síðan umræður um spillingu voru
allar í skötulíki þar eð engar not-
hæfar tölur voru til um fyrirbærið
heldur aðeins ágizkanir. Menn
komust upp með að þræta fyrir
spillingu þótt hún blasti við þar
eð engum staðtölum um hana var
til að dreifa. Sama máli gegnir um
traust, bæði traustið sem menn bera
hver til annars og til ýmissa stofn-
ana þjóðfélagsins. Spilling, traust
og slíkar stærðir mættu afgangi í
umræðum um þjóðfélagsmál þar
eð menn höfðu ekki fast land undir
fótum. Svo er ekki lengur.
Spilling
Á síðustu árum hefur verið safnað
gögnum um spillingu í viðskiptum
og stjórnmálum víða um heim.
Þetta hefur gert mönnum kleift að
rekja áhrif spillingar t.d. á vöxt og
viðgang efnahagslífsins. Spilling
reynist draga úr hagvexti um
heiminn. Þessi niðurstaða liggur
ekki í augum uppi. Sumir hafa
haldið því fram að spilling smyrji
hjól viðskiptalífsins og örvi það
með því móti. Aðrir hafa haldið
hinu fram að spilling slævi atvinnu-
lífið með því t.d. að tefla verklegum
framkvæmdum í hendur mútuveit-
enda frekar en þeirra sem skila hag-
kvæmustu tilboðum í verkin, með
því að velja stjórnendur mikilvægra
stofnana eftir flokkshollustu frekar
en verðleikum og þannig áfram.
Rannsóknir á sambandi spillingar
og hagvaxtar benda til að tærandi
áhrif spillingar á efnahagslífið séu
sterkari en nærandi áhrif hennar
þegar öllu er til skila haldið. Þetta
skiptir máli. Mörgum sýnist spilling
víða í Afríkulöndum vera dragbítur
á lífskjörum fólksins þar. Þetta er
umhugsunarefni handa Íslend-
ingum í ljósi þess að nýleg athugun
Gallups sýnir að 67% svarenda í við-
talskönnun Gallups telja spillingu
vera alvarlegt vandamál í stjórn-
málum og stjórnsýslu á Íslandi
borið saman við 14% í Svíþjóð, 15%
í Danmörku, 77% í Úkraínu, 80% í
Rússlandi og 86% á Ítalíu.
Traust
Rannsóknir á trausti eru skemmra
á veg komnar. Þær má að nokkru
leyti rekja til bókarinnar Bowling
Alone (2000) eftir bandaríska pró-
fessorinn Robert Putnam, bók sem
sumir telja áhrifaríkasta stjórnmála-
fræðirit samtímans. Bókarheitið er
dregið af staðtölum sem sýna að nú
kjósa margir Bandaríkjamenn að slá
keilur einir frekar en með öðrum.
Hvers vegna? Sjónvarp hefur kennt
mönnum að verja tómstundum
í einrúmi, segir Putnam. Hann
telur einnig að brottför kvenna af
heimilum út á vinnumarkaðinn hafi
veikt límið sem heldur fjölskyldum
saman og þá um leið samfélaginu.
Í þessu felst engin ásökun af hálfu
Putnams, heldur er hann bara að
leita skýringa á orðnum hlut, hæg-
gengri þróun.
Í bókinni lýsir Putnam því hversu
traust hefur dvínað í Bandaríkj-
unum undangengna áratugi. Hann
hefur m.a. minnkandi kosninga-
þátttöku til marks. Árin 1840-1900
var kosningaþátttaka í forseta-
kosningum vestra 77% að jafnaði
borið saman við 56% 1904-2012.
Kosningaþátttakan hefur verið
undir 60% öll árin frá 1972. Fækkun
félagsmanna í verklýðsfélögum er
angi á sama meiði.
Spilling grefur undan trausti
Nú eru til fjölþjóðleg viðtals-
gögn allmörg ár aftur í tímann um
traustið sem menn segjast bera hver
til annars. Þegar menn eru spurðir
hvort flestu fólki sé treystandi eða
hvort gæta þurfi ýtrustu varúðar í
samskiptum við annað fólk kemur
í ljós að traustið sem Íslendingar
bera hver til annars var löngu
fyrir hrun miklu minna en annars
staðar um Norðurlönd. Spilling og
vantraust voru því trúlega meðal
orsaka hrunsins frekar en afleið-
ingar hrunsins. Vantraustið fyrir
hrun leiddi ekki til aukins eftirlits
heldur var því mætt með andvara-
leysi og afskiptaleysi. Við bætast
innlendar mælingar Capacents og
MMR á trausti. Skv. MMR sögðust
14% landsmanna treysta Alþingi
2015. Capacent mælir aðeins meira
traust: þau segja að 18% svarenda
hafi treyst Alþingi 2015 borið
saman við 50% 1995 og 42% 2008.
Bankarnir fá enn verri útreið. Skv.
MMR sögðust 7% svarenda treysta
bönkunum 2015, en 12% skv. Capa-
cent borið saman við 40% 2008. Skv.
MMR sögðust 65% svarenda treysta
Háskóla Íslands 2015, en 72% skv.
Capacent borið saman við 90%
2008 og 84% 1995.
Þessar tölur um þverrandi traust
vitna ekki endilega um aukið óþol
almennings. Það sést á því að traust
almennings til lögreglunnar hefur
haldizt stöðugt í kringum 80% frá
því fyrir hrun. Hitt virðist líklegra
að spilling stjórnmálanna sem
birtist m.a. í illa útfærðri einkavæð-
ingu og síðan hruni bankanna og
nú síðast í tilraun stjórnmálamanna
til að drepa nýju stjórnarskránni á
dreif til að þóknast útvegsmönnum
og sjálfum sér hafi átt drjúgan þátt í
að draga úr áliti Alþingis. Vantraust
í garð bankanna virðist stafa m.a. af
því að þeir hegða sér enn að nokkru
leyti eins og ríki í ríkinu, enda er
þeim enn, sjö árum eftir hrun, búið
svipað fákeppnisumhverfi og fyrir
hrun.
Um heiður og sóma
Mörgum sýnist spilling víða
í Afríkulöndum vera drag­
bítur á lífskjörum fólksins
þar. Þetta er umhugsunarefni
handa Íslendingum í ljósi
þess að nýleg athugun Gall­
ups sýnir að 67% svarenda
í viðtalskönnun Gallups
telja spillingu vera alvarlegt
vandamál í stjórnmálum og
stjórnsýslu á Íslandi borið
saman við 14% í Svíþjóð,
15% í Danmörku, 77% í
Úkraínu, 80% í Rússlandi og
86% á Ítalíu.
Miðasala á tix.is, miðasölu Hörpu og í síma 528-5050.
Tónlist hinnar goðsagnakenndu hljómsveitar TRÚBROTS verður flutt á sviði Eldborgar þann 12. febrúar.
Þar verður einnig eitt helsta meistaraverk íslenskrar tónlistarsögu, ….LIFUN, flutt í heild sinni, en verkið er
45 ára í ár. Meðlimir TRÚBROTS, þau Gunnar Þórðarson, Magnús Kjartansson og Shady Owens, skipa
hljómsveitina ásamt þeim Eyþóri Gunnarssyni, Friðriki Karlssyni, Gunnlaugi Briem, Jóhanni Ásmundssyni,
Pétri Grétarssyni, Stefáni Jakobssyni, Andra Ólafssyni og Stefaníu Svavarsdóttur. Ekki missa af sannkallaðri
veislu í Hörpu þar sem tónlist TRÚBROTS fær að hljóma og andi hippakynslóðarinnar svífur yfir vötnum.
12. febrúar í Eldborg
Landssamtökin Þroskahjálp voru stofnuð árið 1976 og verða því fjörutíu ára á þessu
ári. Með stofnun þeirra nýttist betur
samtakamáttur ýmissa félaga sem
öll hafa það markmið „að berjast
fyrir réttindum og vinna að mál-
efnum fólks með þroskahömlun
sem og annarra fatlaðra, barna og
fullorðinna, og tryggja þeim fulla
jafnréttisstöðu á við aðra þjóð-
félagsþegna“, eins og segir í lögum
samtakanna.
Samtökin leggja sérstaka áherslu
á að vera öflugur málsvari fólks með
þroskahömlun og fatlaðra barna,
styðja þau til að styrkja sjálfs-
myndina, láta rödd sína heyrast og
standa sjálf vörð um hagsmuni sína
og réttindi.
Starf og stefna Landssamtakanna
Þroskahjálpar grundvallast á viður-
kenndum mannréttindum sem
áréttuð eru í samningi Sameinuðu
þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks.
Sérstök áhersluatriði í stefnuskrá
samtakanna eru þessi:
Virða ber manngildi, grunnþarfir
og rétt allra manna.
Fósturskimun skal beitt í þjón-
ustu lífsins.
Allir eiga rétt til að hafa áhrif á
eigið líf og taka eigin ákvarðanir.
Allir, sem þess þurfa, eiga rétt á
stuðningi sem tekur mið af þörfum
þeirra svo að þeir geti notið jafnra
tækifæra á við aðra í samfélaginu.
Allir eiga rétt á menntun við hæfi
og án aðgreiningar.
Allir eiga rétt á eigin heimili.
Allt fullorðið fólk á rétt á að
stofna fjölskyldu.
Allt fullorðið fólk á rétt á vinnu.
Allir eiga rétt á að njóta efnalegs
öryggis.
Allir eiga rétt á að njóta menn-
ingar og frístunda.
Allir eiga rétt á að njóta efri ára
með reisn.
Aðild að Landssamtökunum
Þroskahjálp eiga nú rúmlega tutt-
ugu félög; félag fólks með þroska-
hömlun, foreldra- og styrktarfélög,
landshlutafélög Þroskahjálpar svo
og fagfélög fólks sem hefur sérhæft
sig í þjónustu við fatlað fólk. Þessi
félög eru starfrækt víða á landinu
og eru félagsmenn þeirra um sex
þúsund talsins.
Þau félög geta verið aðilar að sam-
tökunum sem vinna að markmiðum
þeirra og í samræmi við stefnuskrá
og lög samtakanna en aðildarfélög
lúta ekki boðvaldi samtakanna eða
stjórnar þeirra heldur velja félögin
sér eigin stjórnarmenn samkvæmt
reglum sem þau setja sér.
Landssamtökin Þroskahjálp eru
með heimasíðu (www.throska-
hjalp.is) og á Facebook og gefa
auk þess út tímaritið Þroskahjálp
þrisvar sinnum á ári. Á þessum
miðlum má finna miklar og marg-
víslegar upplýsingar um baráttu-
mál samtakanna og hagsmunamál
og mannréttindi fatlaðs fólks. Þá
reka samtökin húsbyggingasjóð til
að greiða fyrir möguleikum fatlaðs
fólks til að fá hentugt húsnæði og
þar með betri möguleika til sjálf-
stæðs og eðlilegs lífs.
Á þeim fjörutíu árum sem liðin
eru frá stofnun Landssamtakanna
Þroskahjálpar hefur ýmislegt áunn-
ist í réttindabaráttu fatlaðs fólks.
Mikið verk er þó óunnið. Samtökin
hafa náð virðulegum aldri en eru
þó ung í anda og búa ekki einungis
yfir mikilli reynslu og þekkingu
heldur einnig eldmóði, kjarki og
krafti. Landssamtökin Þroskahjálp
munu því áfram verða í fararbroddi
í baráttunni fyrir mannréttindum
fatlaðs fólks, jöfnum tækifærum og
auknum lífsgæðum.
Landssamtökin
Þroskahjálp 40 ára
visir.is Auðskilinn texta umfjöll­
unarinnar má lesa á Vísi.
Bryndís
Snæbjörnsdóttir
formaður Lands­
samtakanna
Þroskahjálpar
Árni Múli
Jónasson
framkvæmda­
stjóri Lands­
samtakanna
Þroskahjálpar
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 19F i M M T u d a g u R 2 1 . j a n ú a R 2 0 1 6
2
0
-0
1
-2
0
1
6
2
2
:2
3
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
8
3
9
-5
8
8
0
1
8
3
9
-5
7
4
4
1
8
3
9
-5
6
0
8
1
8
3
9
-5
4
C
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
0
6
4
s
_
2
0
_
1
_
2
0
1
6
C
M
Y
K