Úr þjóðarbúskapnum - 01.03.1956, Blaðsíða 26

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
í síðasta kafla ritgerðarinnar segir höfundur:
„ísland fær tíSura hallæri, en ekkert land i
NorSurálfunni er svo fljótt aS fjölga á ný mann-
eskjum og bústofni og þaS, og er því eigi óbyggi-
legt“. ÞaS var þessi staShæfing, sem hann
vildi fyrst og fremst færa sönnur á meS rit-
gerS sinni, en hún er eitt hiS merkasta, sem
skráS hefur veriS um islenzka hagsögu, enda
lá ekki aSeins söguþekking, heldur og hag-
fræSiþekking til grundvallar.
Fleira ritaSi Hannes Finnsson um efnahags-
mál, svo sem ritgjörS um „Hvort tiltök séu til
þess aS hefja á nýjan leik kornyrkju hér á
landi eins og var til forna“.
Ýmsir fleiri rituðu um svipaS leyti merkar
ritgerSir um efnahagsmál, svo sem Ólafur
Stephánsson, Stephán Þórarinsson, Ólafur Þór-
arinsson o. fl. Má t. d. nefna ritgerSirnar „Um
not af nautpeningi", „um gagnsmuni af sauð-
fé“ og „um jafnræði bjargræðisveganna", sem
allar birtust í gömlu félagsritunum. Jón Sig-
urSsson getur þess í formála sínum aS fyrsta
bindi landshagsskýrslnanna, aS þeir amtmenn-
irnir Bjarni Þorsteinsson og Grímur Jónsson
hafi haft mætur á hagskýrslum og safnaS þeim.
Hinn fyrr nefndi hafi látiS prenta nokkuS af
safni sinu á dönsku, en hinn siSar nefndi hafi
aldrei látiS prenta neitt af safni sínu. Ýmsar
ritgerSir um efnaliagsmál birtust og í Ármanni
á Alþingi, Nýjum félagsritum, Atla, BúnaSar-
ritum SuSuramtsins, Gesti VestfirSingi og
fleiri ritum. Þótt merkilegt megi teljast, ritaSi
Magnús Stephensen ekki mikiS um efnahags-
mál. Helzt var þaS þó i Eftirmælum átjándu
aldar og i nokkrum greinum i Klaustur-
póstinum.
Fyrir miSja 19. öld eSa 1847 kom þó út
merkileg hagskýrsla, þar sem var jarSatal
Johnsens.
Jón Sigurðsson og landshagsskýrslurnar
En þaS var þó ekki fyrr en Jón Sigurðsson
var orSinn forystumaSur íslendinga, að hafizt
var handa um söfnun og útgáfu reglulegra
hagskýrslna. Honum var ljóst, aS i baráttu
íslendinga fyrir stjórnfrelsi og verzlunarfrelsi
dygSu ekki sögu- og lagarök einvörSungu, held-
ur yrSi ekki síSur, heldur jafnvel fyrst og
fremst aS byggja á þekkingu á landshögum og
skilningi á orsökum ríkjandi ástands. Þess
vegna beitti hann sér fyrir þvi sem forseti
Bókmenntafélagsins, að þaS — svo aS eigin
orð hans séu notuS — „legSi nokkuS til aS
efla þann fróSleik á íslandi, sem einna gagn-
legastur er af bóklegum fróSleik fyrir alla þá,
sem meS rökum vilja eSa þurfa aS vita nokkuS
um hagi landsins". Var það fyrst hugmynd
hans, aS Skirnir skyldi birta ýmsar hagskýrsl-
ur. 18. nóvember 1854 var stjórn félagsins
heimilað á félagsfundi aS haga þessu eins og
henni sýndist. Þótti efniS viS athugun vera
Skírni ofviSa, og var þvi hafin útgáfa á Skýrsl-
um um landsliagi á íslandi. Kom fyrsta heftið
út voriS 1855. Jón SigurSsson verður þvi tví-
mælalaust talinn faðir islenzkrar hagskýrslu-
gerðar. Stjórn Bókinenntafélagsins fór fram á
nokkurn styrk til útgáfunnar frá rikisstjórn-
inni, þar eS þaS væru í raun réttri hlutverk
stjórnarinnar aS annast slika útgáfustarfsemi.
Var því neitaS i fyrstu. ÞaS var ekki fyrr en
tvö hefti höfSu komiS út, aS nokkur styrkur
fékkst.
BókmenntafélagiS gaf út I.andshagsskýrslurn-
ar í 20 ár eSa til 1875. FjölluSu þær um
mannfjölda, verzlun, búnaSarástand, fjárhag
landsins og sveitarsjóSa, jarSamat, verSlags-
skrár o. fl. Var aSalhöfundur þeirra Sigurður
Hansen.
Jón Sigurðsson ritar um bústjórnarfræði
Jón SigurSsson ritaSi fjölmargt um efna-
liagsmál, ekki aSeins um hagsögu og haglýs-
ingu íslands, sem liann var manna fróSastur
um, heldur einnig um þaS, sem viS nú nefn-
um hagfræSi en hann nefndi bústjórnarfræði.
Er auSséS, aS hann hefur veriS kunnugur hin-
um frjálslyndu hagfræSiskoSunum 19. aldar
og aShylIzt þær. VirSist hann einkum hafa
fariS aS kynna sér hagfræSikenningar sam-
tímans, þegar honum þótti seint sækjast i
stjórnarbótarmálinu, en áleit hins vegar hylla
undir verzlunarfrelsi. í Litilli varningsbók,
sem út kom 1861, segir hann m. a.:
„Þessir eru mestir annmarkar, sem villa
mörgum sjónir og gera þá deiga: FólksfæS
og fátækt. En óttinn fyrir þessu lilýtur aS
liverfa, þegar maSur hugleiSir, aS hvorki fólks-
fæS né fátækt eru óbreytanlegir annmarkar,
heldur getur hvort tveggja breytzt i hiS gagn-
stæ3a.“ SíSan getur hann þess, aS vin, tóbak,
24