Úr þjóðarbúskapnum - 01.03.1956, Blaðsíða 29

ÍSLENZK HAGFRÆÐI
Sveinn, að rikisfræðin eða statistikin sýni ásig-
komulag landsins og hversu mikiS það geti
gefiS af sér, hversu mikið vinnuafl sé i land-
inu, hvernig menn noti landsgæðin og hversu
mikill iðnaður og verzlun sé i landinu, hver
áhrif stjórn rikisins hafi, og siðan hver sé
afleiðing alls þessa, þ. e. hver sé velmegun
þjóðarinnar. Er augljóst af þessu, að fyrir-
myndin er þýzka háskólastatistikin.
Arnljótur Ólafsson og hagfræði hans
Þegar séra Arnljótur Ólafsson þýðir statistík
með hagfræði fjórum árum síðar, skilgreinir
hann hugtakið þrengra en séra Sveinn, þ. e.
hann telur hagfræðina skýringu á högum lands
og lýða, framsagða i tölum, og var þar um ný-
tízkulegra sjónarmið að ræða. Jón Sigurðsson
ritaði formála fyrir því bindi landshagsskýrsln-
anna, sem i er heftið, þar sem birtist ritgerð
séra Arnljóts. Notar Jón Sigurðsson þar einnig
orðið hagfræði fyrir statistik. En þar eð hann
hefur þekkt ritgerð séra Arnljóts, þegar hann
ritaði formálann, virðist mega gera ráð fyrir
þvi, að orðið sé að minnsta siður frá honum
en séra Arnljóti. Þess má enn fremur geta, að
þegar Jón ritar langa grein um Alþingi á ís-
landi, sem birtist i Nýjum félagsritum 1846,
virðist honum ekki vera kunnugt um neitt ís-
lenzkt heiti á statistik, og gerir hann þar enga
tilraun til þess að mynda það. í ritgerðinni
segir m. a.: „Þegar eins stendur á og nú er á
íslandi, að öll skattalögin eru í mesta ólagi og
þar að auki ekkert til af neinu því, sem gefur
mönnum yfirlit yfir efnahag landsins (stat-
istík), sem ávallt verður þó að vera grundvöll-
ur sá, sem öll skattgjaldalög byggjast á, svo
menn vita nú ekki nema af ágizkun, hvað mörg
jarðarhundruð eru á landinu og þvi siður
meira, þá er ekki auðhlaupið að finna, hvar
leggja eigi gjald á til svo mikils kostnaðar.“
Hér notar Jón Sigurðsson ekkert orð yfir
statistík, en gera verður ráð fyrir, að honum
hefði verið það kunnugt, ef farið hefði verið
að nota eitthvert islenzkt orð yfir þau fræði.
Merking orðsins hagfræði breytist
Orðið hagfræði hefur þvi upphaflega alls
ekki verið myndað til þess að tákna þau fræði,
sem ávallt hafa verið nefnd ökonomi, enda er
orðið ekki þýðing á þvi erlenda heiti, heldur
nafn á statistík. Og mönnum hefur þótt orðið
svo haglega gert, að menn hafa verið sammála
um að nota það. Annað orð var ekki notað
lengi vel.
í bókaskrá Landsbókasafnsins er orðið
landshagsfræði enn látið tákna statistík. Sá,
sem svipast vill um eftir ritum um ökonomiu
í bókaskrá Landsbókasafnsins, á ekki að leita
í þeim flokki, sem nefnist landshagsfræði, þvi
að þar eru rit um statistik, heldur i flokki,
sem ber heitið þjóðmegunarfræði, svo sem
áður var getið. Samstofna orðinu hagfræði í
merkingunni statistík voru síðan mynduð ýmis
orð, sem haldizt hafa i málinu, svo sem orðin
hagstofa, hagskýrslur og hagtíðindi.
Fyrsta þýðingin á orðinu ökonomi, sem mér
er kunnugt um, þ. e. búvisi, náði ekki að fest-
ast i málinu, e. t. v. vegna skyldleika sins við
orðið búfræði, sem snemma var farið að nota
til þess að tákna fræðin um sveitabúskap
sérstaklega. Sama máli gegndi um orðin hag-
speki og bústjórnarvisindi. Orðið þjóðmegun-
arfræði náði langmestri útbreiðslu, en þó
ekki fullri viðurkenningu, enda langt og
óþjált. Um ökonomi voru þvi einnig notuð
önnur orð, einkum auðfræði og viðskipta-
fræði. Almenningur og ýmsir þeir, sem í blöð
rituðu, kunnu hins vegar ekki skil á, hver
munur væri á þjóðmegunarfrœði, auðfræði eða
viðskiptafræði annars vegar og hagfræði hins
vegar, þ. e. menn áttuðu sig ekki á, að ökonomi
og statistík væri sitt á hvað. Sú staðreynd, að
sömu mennirnir stunduðu bæði fræðin og rit-
uðu um þau jöfnum höndum, stuðlaði og mjög
að þvi, að ósérfróðir menn töldu hér vera um
eitt og hið sama að ræða. Var þá i sjálfu sér
ekki óeðlilegt, að menn notuðu einkum það
orð í þessu sambandi, sem stytzt var og tungu-
tamast, en það var orðið hagfræði. í blöðum
tók það að tíðkast, að orðið hagfræði væri
notað til þess að tákna ökonomi, líklega af
misskilningi einum, þ. e. af því að talið var,
að ökonomi og statistík væri hið sama. Varð
smám saman æ minna um það, að orðið þjóð-
megunarfræði væri notað. Hagfræði var notað
sem þýðing á hvoru tveggja, ökonomi og
statistík.
Hagfræði, tölfræði, haglýsing
Árið 1922 skrifaði dr. Þorsteinn Þorsteinsson
grein i Timarit lögfræðinga og hagfræðinga,
27