Úr þjóðarbúskapnum - 01.03.1956, Blaðsíða 25

ÍSLENZK HAGFRÆÐI
í formála að bindinu segir m. a. um ritgerð
Skúla:
„Hefir rithöfundurinn valið þann veg ...,
að setja fyrir sjónir með reikningum kosti og
galla bjargræðisveganna til sjós og lands, bæði
hvers um sig og i tilliti hvers til annars, og
lika á við hina útlendu kaupverzlun. Sjálfsagt
er, að álita má þess konar hluti frá mörgum
sjónarmiðum og með mörgum hætti, að eins
misjafnt verð, sem þar i tekið verður fyrir
grunnstæðu, kann jafnvel að valda mjög ólik-
um ályktunum. Þess vegna er auðráðið, að
með því reikningar þessir eru hinir fyrstu i
sinni veru yfir ásigkomulag og samjöfnuð
bjargræðismeðalanna á íslandi, sem gefnir hafa
verið í allsherjar ljós, þá kunna þeir að miklu
betraðir verða, einkum til hagnýtingar á sér-
legum stöðum. En þó eru menn fulltrúa um,
séu þeir réttilega brúkaðir, kunna þeir samt
að leiða til margra nytsamlegra ihugana fyrir
þau íslenzku bústjórnarefni. í hlutfalli, svo
margföldu og snillilega samanhnýttu, sem
bjargræðisvegirnir eru nú í almennu samlifi,
þá er eigi litilvægt fyrir sérhvern liúsbónda
að vera viss um, hversu varið sé kosti hans,
eins i búskapnum heima, sem í verzlun og
skiptum við aðra útífrá; hvað hann aldrei
fær orðið, nema fyrir réttan og nákvæman
reikning.“
Skúli ritaði síðar ýmsar viðbætur við Sveita
bóndann, sem og aðrar ritgerðir um skyld
efni.
Ritgerð Hannesar Finnssonar um mann-
fækkun af hallærum
Tólf árum síðar eða 1796 birtist í fjórtánda
bindi Lærdómslistafélagsritanna stórmerk rit-
gerð eftir Hannes biskup Finnsson: Um mann-
fækkun af hallærum á íslandi. Er þar rakin
hallærasaga íslands frá bvggingu landsins og
fram til 1793. Er hvort tveggja rætt: orsakir
hallæranna og afleiðingar þeirra, og margvis-
legur fróðleikur um hagsögu landsins ofinn
þar saman við. Tilgangur biskups með samn-
ingu ritgerðarinnar hefur án efa ekki verið
sá einn að fræða landsmenn um þær hörm-
ungar, sem þjóðin hefði orðið að þola, heldur
miklu fremur að efla trú þeirra á landið og
gæði þess, að telja í þá kjark, þótt stundum
blási í móti, að hvetja þá til dugnaðar og dáða,
enda væri land þeirra sizt ógjöfulla en önnur
lönd. En full þörf var slikrar uppörvunar á
síðustu áratugum 18. aldar.
í upphafi 2. kafla ritgerðarinnar segir
Hannes Finnsson:
„Að á íslandi hafi hungur og liallæri oft að
höndum borið, þarf eigi kynlegt að þykja, þar
sem mörg betri lönd hefir einatt sama hent,
þótt sýnast mætti, að þeirra milda loft, frjó-
semi, ríkidæmi og hæga kauphöndlun mundi
varna við því. En þó ísland sé hallærasamt,
þá er það samt eigi óbyggjandi; þau góðu
árin eru miklu fleiri en þau hörðu; líka og
þó á vorri tið hafa áfallið stórharðindi, þá
hafa forfeður vorir, hverja oss er tamt að
prísa miklu sælli en vér erum, haft engu minni
né færri harðæri að reyna; hefir landið þó
þess á milli oftast náð sér aftur, fætt sin börn
og framleitt margan merkismann, gott verk-
færi í guðs hendi, þarft og farsælt þessa heims,
en siðan fullsælt í hinum betra. Til að minnlca
vil hjá þeim, sem meina, að aldrei hafi í fyrnd-
inni verið svo hart sem i þeirra tíð, eður að
þessara tíða harðindi séu svo stór, að landið
geti aldrei komizt aftur til batnaðar; líka og
til að andæpta á athugaefni handa þeim for-
sjálu, nær þeir saman bera hinar fyrri og síð-
ari tíðir, vil ég fátt eitt minnast á þau mark-
verðustu harðæri hér á landi, og vil kalla mig
eigi til ónýtis hafa varið fáum stundum, ef
einhver hér af gæfi betri gaum að landsins
bliðu og striðu háttsemi en hann hingað til
kvnni hafa gjört.“
Niðurstaða Hannesar Finnssonar er sú, að
„í þau 919 ár, sem ísland hafi verið byggt,
hafi komið 90 harðindaár, af hverjum helm-
ingur að vísu hafi engu mannfalli ollað; en
reiknast megi, að tvisvar á öld hverri liafi
markvert mannfall af hallæri orðið, sem þó
oftast eður ætíð af fleiri fæddum hefur aftur
náðst“. Hann tekur undir með „þeim vitru
mönnum“, er „hafa það svo vel lagt fyrir allra
augu, að fsland sé eigi óbyggilegt, heldur og,
ef rétt sé með það farið, góðvænlegt; því að
visu muni þeir, sem til annarra landa og lika
íslands bændastands þekkja, verða að sanna,
að i fæstum löndum Norðurálfunnar sé almúga-
stand svo, að íslendingar hafi orsök að óska
sér umskipta við þá, meðan þeir njóta síns
frelsis, er þeir liafa, og jarðeldar og hafísar
riða eigi meira slig á landinu en komið er“.
23