Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1965, Blaðsíða 12

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
leyti þau tæki, sem annars staðar eru notuð
til þess að leiðbeina einingum efnahagslífsins
og samræma gerðir þeirra.
Veikleiki eininganna
Enda þótt Ijóst væri frá upphafi, að hinar
einstöku einingar efnahagslífsins hefðu ekki
að neinu ráði fengizt við áætlunargerð á sín-
um sérstöku sviðum, reyndust erfiðleikarnir
við að koma slíkri áætlunargerð af stað meiri
en nokkurn hafði grunað. Talnalegar upplýs-
ingar um starfsemi þessara eininga skorti.
Stefna þeirra reyndist ómótuð og fyrirætlanir
óljósar. Opinberir aðilar höfðu ekki nema að
litlu leyti kannað þær þarfir, sem þeir áttu
að sinna. Þeir liöfðu ekki borið saman þær
ýmsu leiðir, sem til greina komu við að sinna
þörfunum. Kostnaðaráætlanir höfðu sjaldnast
verið gerðar, að minnsta kosti ekki kostnaðar-
áætlanir, sem alvara lá að baki eða mark var
á takandi. Langvarandi verðbólguþróun á að
sjálfsögðu mikla sök á þessu ástandi. Onnur
og ekki veigaminni skýring er mikil dreifing
frumkvæðis og ábyrgðar innan hins opinbera
valdsviðs, dreifing, sem er miklu meiri en tíðk-
ast í nálægum löndum.
Frumkvæði og ábyrgð á starfsemi og fram-
kvæmdum hins opinbera eru hér á landi að-
eins að litlu leyti í höndum ríkisins og stofn-
ana þess, heldur í höndum sveitarfélaga og
stofnana þeirra og ýmissa annarra aðila, sem
eru að meira eða minna leyti sjálfstæðir. Öll
þessi starfsemi og framkvæmdir njóta mikils
fjárhagslegs stuðnings ríkisins, jafnvel stund-
um svo mikils stuðnings, að telja má, að starf-
semin sé að mestu greidd af ríkisfé. Hins veg-
ar skapar þessi fjárhagslegi stuðningur ríkinu
ekki skilyrði til þess að hafa áhrif á starfsem-
ina og framkvæmdirnar nema að litlu leyti,
vegna þess að hann fer fram samkvæmt
ósveigjanlegum reglum, sem settar hafa verið
eða myndazt hafa í framkvæmd. Það ráðu-
neyti eða ríkisstofnun, sem um hlutaðeigandi
málaflokka fjalla, hefur í raun og veru hvorki
frumkvæði, vald né ábyrgð á sínu sviði, held-
ur innir aðeins af hendi vissa tæknilega þjón-
ustu. Hinir dreifðu aðilar, sem með frumkvæð-
ið og ábyrgðina fara, hafa á hinn bóginn engin
skilyrði til þess að fást við áætlunargerð, að
Reykjavíkurborg og stofnunum hennar undan-
skildum. Áætlanir verður einn aðili að gera í
hverri grein, enda þótt hann hafi í því efni
samráð við aðra aðila. En hafi sá aðili hvorki
frumkvæði að eða ábyrgð á framkvæmdunum,
verður áætlunargerðin annað hvort markleysa
ein eða lauslegar getgátur um það, hvað þeir
fjölmörgu aðilar, sem frumkvæðið og ábyrgð-
ina hafa, muni gera eða geti gert.
Áætlun og framkvæmd
Það, sem sagt hefur verið hér að framan
um dreifingu frumkvæðis og ábyrgðar í opin-
beruin framkvæmdum, talar sínu máli um það,
hversu erfitt hljóti að vera að brúa bilið milli
áætlunar og framkvæmdar við þær aðstæður,
sem ríkjandi eru hér á landi. í stuttu máli
má segja, að ríkisvaldið noti alls ekki, eða í
mjög litum mæli, öflugasta tækið, sem það
hefur yfir að ráða til þess að tryggja samheng-
ið á milli áætlunar og framkvæmdar, en það
er fjárveitingavaldið og lánsfjáröflun ríkisins
til opinberra framkvæmda. Það er þetta tæki,
sem önnur lönd nota innan ríkisgeirans, og
sem gerir það að verkum, að áætlanir innan
þess geira verða að verulegu leyti annars eðl-
is en utan hans.
En þetta á ekki aðeins við um opinberar
framkvæmdir, heldur einnig um framkvæmd-
ir einkaaðila. Þessar framkvæmdir njóta mik-
ils fjárhagslegs stuðnings af hálfu hins opin-
bera hér á landi, og meiri stuðnings en í flest-
um öðrum löndum. Þessi stuðningur er fyrst
og fremst veittur fyrir milligöngu opinberra
fjárfestingarsjóða. Ætla mætti, að einn höfuð-
tilgangur áætlunargerðar væri einmitt að
marka þessum stuðningi skýra stefnu og nota
10