Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1965, Blaðsíða 16

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
Verkaskipting samgöngutækjanna
Kostnaður flutninga.
Markmið stefnunnar í samgöngumálum
hlýtur að vera fullnæging samgönguþarfa
landsmanna á sem hagkvæmastan hátt fyrir
þjóðarheildina. Með öðrum orðum, samgöngu-
kerfið á að þróast þannig, að samgöngurnar
dragi til sín sem minnst vinnuafl og fjármagn.
Samgöngutækin, bílar, skip og flugvélar,
hafa hvert um sig sína sérstöku kosti til
ákveðinna flutninga við ákveðnar aðstæður.
Er því óhugsandi að leggja nokkurn þessara
höfuðþátta samgöngukerfisins niður, en hins
vegar sjálfsagt að nota það tæki, sem hentar
bezt hverju sinni. Þess vegna getur verið eðli-
legt, að flutningar færist frá einni gerð sam-
göngutækja til annarrar. Dragi slík tilfærsla
úr kostnaði fyrir þjóðarbúið, án þess að draga
úr fullnægingu samgönguþarfa, á hún rétt á
sér.
Þegar dæma skal um hvort tilfærsla flutn-
inga á milli samgöngutækja sé réttmæt eða
ekki, verður að hafa hliðsjón af mörgum at-
riðum. Kemur í því sambandi til greina flutn-
ingamagnið og fyrirsjáanlegar breytingar þess
það tímabil, sem haft er í huga, og sú sam-
göngutækni, sem gert er ráð fyrir.
Samhengið milli breytinga flutningamagns
annars vegar og kostnaðar hins vegar fer eftir
því, hve mikil magnbreytingin er í hlutfalli við
afkastagetu flutningatækjanna, sem fyrir hendi
eru. í föstum áætlunarferðum hafa minnkaðir
flutningar lítil áhrif á kostnað, né auknir flutn-
ingar, meðan þau tæki, sem í notkun eru,
anna þeim. Verði aukning flutninga aftur á
móti svo mikil, að smíða þurfi t. d. fleiri eða
stærri skip í stað þeirra, sem fyrir voru, hækk-
ar kostnaður skyndilega til mikilla muna. Á
samsvarandi hátt lækkar kostnaður mjög, ef
unnt er að fella niður notkun samgöngutækja
eða taka í notkun smærri og ódýrari sam-
göngutæki en áður voru notuð. Stjórnar- og
afgreiðslukostnaður flutningafyrirtækis breyt-
ist lítið með auknum flutningum, meðan
tækjakostur fyrirtækisins annar aukningunni.
Þurfi aftur á móti að bæta við tækjum, kem-
ur að því fyrr eða síðar, að stjórnar- og af-
greiðslukerfið veldur ekki verkefninu og kostn-
aður eykst skyndilega. Þetta gildir um allar
greinar samgöngukerfisins, þær hafa sín af-
kastatakmörk. Sé yfir þau farið, eykst kostn-
aður verulega allt í einu.
Athuga þarf, hvort breyting á flutninga-
magni sé varanleg eða einungis stundarfyrir-
bæri. Sé um breytingu að ræða, sem fyrirsjá-
anlegt er að standi aðeins skamman tíma, er
ekki rétt að leggja í mikinn kostnað til breyt-
inga á tækjakosti. Meginreglan á að vera, að
byggja aðgerðir í samgöngumálum á tilliti til
þróunar langs tíma. En þó getur einnig verið
réttmætt að miða aðgerðir við aðstæður, sem
ekki standa nema stuttan tíma. Setjum svo til
dæmis, að frá langtímasjónarmiði séð ætti að
leggja niður áætlunarflug á ákveðinni stuttri
leið og byggja á bílflutningum í staðinn. Rétt
kynni þó að vera að halda fluginu áfram, þar
til fjármagnið, sem bundið er í flugvélinni,
hefur verið nýtt til fullnustu, þ. e. a. s., þang-
að til reksturskostnaður flugvélarinnar á þess-
ari ákveðnu leið er orðinn jafnhár reksturs- og
fjármagnskostnaði bíls. Við reikning slíks
dæmis verður einnig að taka tillit til þess tíma,
sem farþegar spara við flugið.
Til þess að hægt sé að meta, hvort flutn-
ingar eigi að færast á milli samgöngutækja,
verður einnig að taka tillit til þeirrar tækni,
sem til greina kemur. Vanalega er sú tækni,
sem í notkun er, og sem bundin er við gömul
tæki, ekki sú, sem hagkvæmust er. Þannig
þekkist t. d. ný tækni við fermingu og afferm-
ingu skipa, sem byggist á notkun fleka. En
verið getur, að ekki sé hægt að hagnýta sér
þessa tækni, að svo stöddu, vegna þess að
skip og vörugeymslur séu ekki við hana mið-
uð. Ákvörðun um tilfærslu flutninga verður
þá að byggjast á ákveðinni forsendu um það,
hvaða tækni eigi að nota, Sé horft langt fram
14